Γιάννης Ρίτσος: Αν η ελευθερία δε βαδίσει στα χνάρια του αίματός μας, εδώ θα μας σκοτώνουν κάθε μέρα ‒ Κώστας Βάρναλης: Πρωτομαγιά 1944

Γιάννης Ρίτσος: 1 Μαΐου 1909, Μονεμβασιά - 11 Νοεμβρίου 1990, Αθήνα Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 29.IV.2015 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

Φρανσίσκο Γκόγια (30 Μαρτίου 1746, Φουεντετόντος, Ισπανία -
16 Απριλίου 1828, Μπορντό, Γαλλία), Ποιος μπορεί να το σκεφτεί αυτό;
Υδατογραφία με μελάνι (έναρξη, 1814-ολοκλ. 1823), 20.5 x 14.2 cm
 Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

ΣΚΟΠΕΥΤΗΡΙΟ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ

Εδώ πέσαμε, Παιδιά του λαού. Γνωρίζετε γιατί.
Γυμνοί· κατάσαρκα φορώντας τις σημαίες ‒
η Ελλάδα τις έραψε με ουρανό και άσπρο κάμποτο.
Ακούσατε τις ομοβροντίες στα μυστικόφωτα αττικά χαράματα.
Είδατε τα πουλιά που πέταξαν αντίθετα στις σφαίρες
αγγίζοντας με τα φτερά τους τον ανατέλλοντα πυρφόρον. Είδατε

τα παράθυρα της γειτονιάς ν’ ανοίγουν στο μέλλον. Εμείς

μερτικό δε ζητήσαμε. Τίποτα. Μόνον
θυμηθείτε το: αν η ελευθερία
δε βαδίσει στα χνάρια του αίματός μας,
εδώ θα μας σκοτώνουν κάθε μέρα. Γεια σας.

ΑΘΗΝΑ, 20.V.64

«Η Αυγή», 24 Μαΐου 1964, σελ. 1.

ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ 
Αφιέρωμα στα 40 χρόνια του ΕΑΜ 
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, 1988 (σελ. 125)

Α. Τασσος ’85

ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ

Κώστας Βάρναλης: 14 Φεβρουαρίου 1884, Μπουργκάς, Βουλγαρία - 16 Δεκεμβρίου 1974, Αθήνα. Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 25.IV.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ ΤΟΥ 1944

Πέσε στα γόνατα, προσκυνά το πανάγιο χώμα

με την ψυχή κατάκορφα στον ουρανό υψωμένη,

όποιος και να ’σαι, όθε και να ’σαι κι ό,τι ‒άνθρωπος να ’σαι!

Πιότερο, αν είσαι του λαού ξωμάχος, χερομάχος,

φτωχόπαιδο, που αθέλητα σε βάλαν να καρφώσεις

τον αδελφό σου αντίκρα σου ‒με μάνα εσύ και κείνος!

Ετούτ’ η μάντρα αγνάντια σου το σύνορο του κόσμου.

Σ’ αυτή πάνω βρόντηξεν ο Διγενής το χάρο

Είτανε μέρα του Μαγιού, φως όλα μέσα κ’ έξω

(έξω  τα χρυσολούλουδα και μέσα η καλοσύνη)

που αράδιασε ’πα στο σοβά, πιστάγκωνα δεμένους

και θέρισε με μπαταρίες οχτρός ελληνομάχος

όχι έναν, όχι δυο και τρεις, διακόσια παλικάρια.

Δεν ήρθαν μελλοθάνατοι με κλάμα και λαχτάρα,

μον’ ήρθανε μελλόγαμπροι με χορό και τραγούδι.

Και πρώτος άρχος του χορού, δυο μπόγια πάνου απ’ όλους

κι από το χάρο τρεις φορές πιο πάνου ο Ναπολέος.

Κι είναι από τότες Μάης εδώ, φως όλα μέσα κι έξω.

Κόλλα τ’ αφτί και την καρδιά στο ματωμένο χώμα,

στον Κάτου Κόσμο τραγουδάνε πάντα και χορέβουν

κι αν κάπου ανάκουστος καημός θολώνει τη λαλιά τους,

δεν είναι που τη μάνα τους τη μαύρη αναλογιούνται

παρά που τους πρόδωσαν απορρίμματα δικά μας.

Κι αν πέσανε για το λαό, νικήσαν οι προδότες,

που τώρα εδώ κατάχρυσοι περνούν και μαγαρίζουν

και τώρα πιο τους μάχονται και τους ξανασκοτώνουν!

Σιχαίνεσαι τους ζωντανούς; Μην κλαις τους σκοτωμένους!

Απ’ τα ιερά τους κόκκαλα, πρώτη του Μάη και πάλι,

θα ξεπηδήσει ο καθαρμός κ’ η λευτεριά του ανθρώπου.

Κ’ είναι χιλιάδες στην Ελλάδα όμοιοι πανάγιοι τάφοι.

ΚΩΣΤΑ ΒΑΡΝΑΛΗ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ (1966)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ, 1965

(σελ. 52-53)

Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (1965), με το έργο του Γκόγια, Ποιος μπορεί να το σκεφτεί αυτό;

Σημείωση

Ο Ναπολέος: Ο Ναπολέων Σουκατζίδης, βέβαια.
Βλέπε από Μποτίλια: 28 Απριλίου 1944: Το Κάστρο του Υμηττού ή Οι ήρωες πολεμάνε σαν ΕΛΑΣίτες ‒ Ο Ναπολέων Σουκατζίδης και οι 200 της Πρωτομαγιάς

Φρανσίσκο Γκόγια (1746-1828), Η 3η Μαΐου του 1808,


Λάδι σε καμβά, 266 х 345 cm, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

*

Ναπολέων Σουκατζίδης (Προύσα 1909 - Καισαριανή, 1 Μάη 1944)
Κομμουνιστής, συνδικαλιστής, ένας από τους 200 αγωνιστές που εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την Πρωτομαγιά του '44.
Πηγή φωτό και του βίντεο που ακολουθεί

*

1η Μάη: Από το Σικάγο στη Θεσσαλονίκη και στην Καισαριανή

Σκίτσο για την Πρωτομαγιά του 1886 στο Σικάγο

«Από το Σικάγο στην Καισαριανή - Ζήτω η 1η Μάη κι η πάλη η ταξική». Μέρα της εργατικής τάξης, σύμβολο του αγώνα της για κοινωνική απελευθέρωση, η Πρωτομαγιά είναι βαμμένη με το αίμα των εργαζομένων στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Από τις ιστορικές Πρωτομαγιές ξεχωρίζουμε την «αφετηρία» της 1ης Μάη το 1886 στο Σικάγο, το «ματωμένο Μάη» του 1936 στη Θεσσαλονίκη και τη θυσία 200 κομμουνιστών στην Καισαριανή την 1η Μάη του 1944. 

Μάης 1886: Το 1884, η Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας αποφάσισε στο συνέδριό της ότι η 1η Μάη του 1886 θα ήταν μέρα εκτεταμένου απεργιακού αγώνα, με σκοπό την καθιέρωση του οχτάωρου. Την απόφαση αυτή πήρε στα χέρια της η εργατική τάξη των Ηνωμένων Πολιτειών, την έκανε πράξη, ακόμα και τραγούδι:

«Σκοπεύουμε ν' αλλάξουμε τα πράγματα. Οχι πια να μοχθούμε απ' τα χαράματα, ίσα - ίσα μόνο για να ζούμε, να μην έχουμε ποτέ μια ώρα για να σκεφτούμε», τραγουδούσαν οι εργάτες και διεκδικούσαν: «Οχτώ ώρες για εργασία, οχτώ ώρες για ανάπαυση κι οχτώ ώρες για ό,τι θέλουμε».

Στην πρωτομαγιάτικη απεργία του 1886 στις ΗΠΑ πήραν μέρος περίπου μισό εκατομμύριο εργάτες, με διαδηλώσεις στις περισσότερες από τις μεγάλες πόλεις. Επίκεντρο του αγώνα αναδείχτηκε το Σικάγο. Στις 3 Μάη, η αστυνομία πυροβόλησε εν ψυχρώ εναντίον εργατών που διαδήλωναν. Την επομένη, 4 Μάη, έγινε διαδήλωση διαμαρτυρίας στο Χέιμαρκετ, όπου κάποιος προβοκάτορας έριξε βόμβα εναντίον αστυνομικών.

Η αστυνομία εκμεταλλεύτηκε αυτήν την αφορμή και χτύπησε τη συγκέντρωση, ενώ το αστικό κράτος βρήκε την ευκαιρία να συλλάβει τους ηγέτες των εργατών. Συγκεκριμένα, οδηγήθηκαν σε σκηνοθετημένη δίκη οχτώ άνθρωποι. «Κρεμάστε τους πρώτα κι ύστερα τους δικάζετε», ήταν η αξίωση κράτους και αφεντικών. Κι αυτό έγινε, στις 11 Νοέμβρη του 1887, με τους Πάρσονς, Σπάις, Φίσερ και Εγκελ να οδηγούνται στην αγχόνη.

«Αν σας περνάει η ιδέα στα σοβαρά πως με τις κρεμάλες σας μπορείτε να σταματήσετε το κίνημα που εξωθεί εκατομμύρια γονατισμένων από την καταπίεση εργατών στην εξέγερση, είστε, μα την αλήθεια, "πτωχοί τω πνεύματι"».

Τα λόγια αυτά του Σπάις στο δικαστήριο, τα επαλήθευσε η πάλη των εργατών.

Η πρωτομαγιάτικη απεργία του 1886 είχε ως αποτέλεσμα 185.000 εργάτες να κερδίσουν το 8ωρο και τουλάχιστον 200.000 εργάτες να μειώσουν το χρόνο εργασίας τους από τις 12 στις 10 και 9 ώρες.

Σε πολλές περιοχές κερδήθηκε η ημιαργία του Σαββάτου, ενώ αρκετές βιομηχανίες σταμάτησαν την κυριακάτικη εργασία. Το 1889 στο Ιδρυτικό της Συνέδριο η Β' Διεθνής αποφάσισε το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς ως παγκόσμιας μέρας εργατικών διεκδικήσεων.

Μάης 1936: Οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης, του Βόλου, της Ξάνθης, της Δράμας και της Καβάλας κατέβηκαν σε απεργία ζητώντας την εφαρμογή της συλλογικής σύμβασης. Στην απεργία πήραν μέρος 40.000 καπνεργάτες.

Στις 4 του Μάη, η Αστυνομία επιτίθεται σε απεργούς στη Θεσσαλονίκη και τραυματίζεται σοβαρά η εργάτρια Σοφία Κωνσταντινίδου. Δύο μέρες μετά, στη διάρκεια πορείας, φασίστες τραυματίζουν τον εργάτη Κ. Σταματίου. Ο Μεταξάς, που «διέρχεται» τη μέρα εκείνη από τη Θεσσαλονίκη, δίνει εντολή στους αστυνομικούς να διαλύσουν τους απεργούς με κάθε τρόπο.

Στις 8 Μάη ο «Ριζοσπάστης» γράφει:

«Η Αστυνομία έδειξε σήμερα καθαρά πως παίζει το ρόλο του υπηρέτη του καπνεργατικού και του άλλου κεφαλαίου. Με αγριότητα και βανδαλισμούς επιτέθηκε κατά των αόπλων καπνεργατών και καπνεργατριών, των υφαντουργών, των μικρών κοριτσιών (12 έως 15 χρόνων) και τους αιματοκύλησε. Επί 3,5 ώρες η Θεσσαλονίκη βρισκότανε σε κατάσταση μάχης, μεταξύ των δυνάμεων της Αστυνομίας και ενός μέρους της εργατικής τάξης. Η στάση της Αστυνομίας έχει εξεγείρει το λαό».

Το Σάββατο 9 Μάη, στην πανεργατική απεργία στη Θεσσαλονίκη παίρνουν μέρος 30.000 απεργοί, με τη συμπαράσταση όλου του λαού. Χωροφύλακες χτυπούν τους απεργούς και σκοτώνουν 9 διαδηλωτές, ενώ τραυματίζουν πάνω από 200.

Πρώτος νεκρός είναι ο αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης.

Στις 10 του Μάη ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει τη φωτογραφία στην οποία απεικονίζεται η μάνα να θρηνεί πάνω από το νεκρό παιδί της. Ο Γιάννης Ρίτσος, συγκλονισμένος απ' τα γεγονότα, γράφει τον «Επιτάφιο».

Το χαρακτικό του Τάσσου για τους 200 εκτελεσμένους κομμουνιστές στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής

Μάης 1944: Δέκα καμιόνια ξεκίνησαν από το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου με προορισμό το Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Μετέφεραν 200 κομμουνιστές κρατούμενους για εκτέλεση, σε αντίποινα για την επίθεση των ανταρτών στην οποία σκοτώθηκε Γερμανός στρατηγός και 3 άτομα από το επιτελείο του, στους Μολάους. Από τους 200, οι περισσότεροι ήταν κρατούμενοι στην Ακροναυπλία και εξόριστοι στην Ανάφη, τους οποίους η μεταξική δικτατορία είχε παραδώσει στους χιτλερικούς.

Ο δρόμος προς το Σκοπευτήριο γέμισε με τα σημειώματα των μελλοθάνατων.

«Πρωτομαγιά. Γεια σας. Ολοι πάμε στη μάχη», έγραψε ο Κώστας Τσίρκας.

Κι ο Σάββας Σαββόπουλος: «Καλώ τον αδελφό μου με σκληρή δουλειά να προσπαθήσει να ξεπλύνει το κακό που έκανε με τη δήλωση και την αδελφούλα μου να πάρει τη θέση μου στο ΚΚΕ».

Ο ανδριάντας του Ναπολέοντα Σουκατζίδη στο Αρκαλοχώρι Ηρακλείου Κρήτης,
έργο του γλύπτη Έκτωρα Παπαδάκη (Πηγή)

Στον κατάλογο των θυμάτων, με τον αριθμό 71, υπήρχε το όνομα του Ακροναυπλιώτη Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Ο Ναπολέων ήταν η ψυχή των κρατουμένων του στρατοπέδου. Τους εμψύχωνε, τους βοηθούσε στην επικοινωνία με τους δικούς τους. Επειδή γνώριζε τη γερμανική γλώσσα, εκτελούσε και χρέη μεταφραστή.

Στο άκουσμα του ονόματός του, επεμβαίνει ο διοικητής του στρατοπέδου: «Οχι εσύ! Οχι εσύ, Ναπολέων!». 

Αλλά ο Σουκατζίδης δεν ήταν από αυτούς που θα μπορούσαν να ζήσουν σε βάρος των άλλων. «Δέχομαι, κύριε διοικητά, τη ζωή, με τον όρο πως δεν πρόκειται να την πάρω από άλλον κρατούμενο. Μόνο όταν η θέση μου μείνει κενή!», ήταν η απάντηση που έδωσε πριν ακολουθήσει το δρόμο των συντρόφων του.

Το ΕΑΜ, λίγες μέρες μετά, σε ανακοίνωσή του γράφει:

«Αν σκύψουμε το κεφάλι, είμαστε χαμένοι. Τα θύματα του αγώνα είναι πολύ λιγότερα από τα θύματα της επιστράτευσης, από τα θύματα της πείνας. Οι κρεμασμένοι και τουφεκισμένοι ήρωες, τα καμένα μας χωριά, φωνάζουν. Μην αφήσετε τη θυσία μας να πάει χαμένη! Μην υποταχτείτε! Αγωνιστείτε για να μη γίνει η επιστράτευση. Αγωνιστείτε για τη ζωή σας. Εκδικηθείτε μας. Αγωνιστείτε για να σταματήσουν οι σφαγές».

«Η δουλειά του αληθινού ανθρώπου δεν είναι να περάσει τη ζωή του, όπως όπως, αλλά να ξέρει πώς να τη ζήσει πλάι στους άλλους, για να είναι ικανός να τους βοηθά, να τους ανεβάζει διαρκώς, να τους είναι χρήσιμος, χωρίς ποτέ να τους γίνεται βάρος και εμπόδιο στο δρόμο του καλού και του αγαθού. Ένας αγωνιστής δεν είναι μονάχα αληθινός άνθρωπος, αλλά και η φωτισμένη, η ξεκαθαρισμένη συνείδηση, που γίνεται οδηγός σκληρός, όποτε πρέπει, και πάντα σκληρός απέναντι του εχθρού, που είναι εχθρός, μ’ όλο που ξέρει την αλήθεια και την αδικία που κάνει».
Ναπολέων Σουκατζίδης
(Πηγή φωτό)