Η κρίση της κρίσης

Ορισμένα πράγματα που δεν είναι και δεν κάνει η κρίση
Lenin Reloaded

Καθώς οδεύουμε σε μια ακόμα χρονιά της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης (την πέμπτη απ' την έκρηξή της στην Ελλάδα, την έβδομη απ' την εκδήλωσή της στις ΗΠΑ), είναι ίσως χρήσιμο να ξεκαθαριστούν κάποια πράγματα για το τι δεν είναι και δεν κάνει αυτή η κρίση. Απ' τη σκοπιά του γράφοντος, πάντα.

1. Η κρίση δεν είναι "συνωμοσία"

Είναι, αντίθετα, οργανική εκδήλωση των αντιφάσεων του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, της όξυνσης αυτών των αντιφάσεων, και της αδυναμίας ως τώρα να επιλυθούν παρά τις πραγματικές προσπάθειες που κατέβαλε το κεφάλαιο να τις λύσει, προς όφελός του συνόλου των κεφαλαιοκρατών φυσικά.

2. Η Ελλάδα δεν είναι "πειραματόζωο"

Είναι διαφορετικό πράγμα να εφαρμόζονται ορισμένα ιδιαίτερα σκληρά μέτρα σε έναν κλάδο, ο οποίος μετατρέπεται σε "λαγό" ευρύτερων ανακατατάξεων, διαφορετικό ακόμα να εφαρμοστούν στην καθαρή τους μορφή σε μια χώρα, όπου διαπιστώνεται ιδιαίτερη "οπισθοδρόμηση" σε σχέση με τις ευρύτερες στρατηγικές κατευθύνσεις που επιλέγει το κεφάλαιο, και διαφορετικό να θεωρείται μια χώρα ως "πειραματόζωο", ωσάν αυτό που της συμβαίνει να είναι απλώς "πείραμα" ή "δοκιμή", και άρα κάτι που θα μπορούσε να αποφευχθεί ή να σταματήσει επειδή "δεν αποδίδει." Η τελευταία αυτών των εκτιμήσεων τείνει στην αφελή υπεραπλούστευση της σκληρής πραγματικότητας, που είναι ότι η κρίση επηρεάζει όλες τις χώρες, και ότι τις επηρεάζει ανισόμετρα, επειδή ανισόμετρος είναι ο βαθμός καπιταλιστικής τους ανάπτυξης, το στάδιο της καπιταλιστικής εξέλιξης στο οποίο βρίσκονται.

3. Η φράση "λεφτά υπάρχουν" δεν είναι εξ ορισμού σκανδαλώδης

Ασφαλώς και υπάρχουν λεφτά· το δείχνει η όλο και μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου των λίγων, η αύξηση της περιουσίας των ελάχιστων εν μέσω κρίσης. Το ζήτημα είναι για ποιον υπάρχουν και όχι αν υπάρχουν. Αναμφισβήτητα, το καπιταλιστικό κράτος δεν έχει δικά του λεφτά να "δώσει" γιατί δεν είναι ο ρόλος του να είναι το ίδιο οικονομικά ισχυρό, αλλά να εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις του ατομικού πλουτισμού ιδιωτών. Το καπιταλιστικό κράτος αφενός δανείζεται λεφτά (για το ίδιο είναι λεφτά και όχι κεφάλαια εφόσον χρησιμοποιούνται για να πληρώνει μισθούς, συντάξεις, κλπ) για τις υποχρεώσεις του απ' το κεφάλαιο μέσω δανειακών συμβάσεων που βαραίνουν δυσανάλογα την εργασία, και αφετέρου χαρίζει κέρδη (υποδομές, φοροαπαλλαγές, συμβάσεις και δυνατότητες συσσώρευσης) στο κεφάλαιο μέσω νομοθεσίας.

4. Η κρίση δεν "συμφέρει" τους καπιταλιστές γενικά

Το ότι ορισμένοι κλάδοι μπορεί να ωφεληθούν ή να αναπτυχθούν σε συνθήκες κρίσης δεν σημαίνει ότι ωφελείται συνολικά το κεφάλαιο απ' αυτή. Σημαίνει απλώς ότι σε ένα σύστημα βασισμένο στην ανισόμετρη ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό, ακόμα και η μεγαλύτερη καταστροφή ωφελεί και θα ωφελεί πάντα ένα τμήμα του κεφαλαίου: το ωφελεί οικονομικά, αλλά εγκυμονεί πολιτικούς κινδύνους για τη σταθερότητα του καπιταλιστικού κράτους, που είναι απαραίτητο όργανο διευκόλυνσης της απρόσκοπτης συσσώρευσης για το κεφάλαιο εν γένει. Από εκεί και πέρα, είναι εύλογο ότι το κεφάλαιο γενικά θα κάνει ό,τι μπορεί για να μετακυλίσει τις απώλειες της κρίσης στην εργασία ώστε να προστατέψει ένα ελάχιστο ποσοστό κέρδους, με μια πλειάδα τρόπων που υπερβαίνουν την εκμετάλλευση της υπεραξίας και αρχίζουν να φλερτάρουν με την ανοιχτή ληστεία της λεγόμενης "πρωταρχικής συσσώρευσης".

5. Οι καπιταλιστές δεν "καταστρέφονται" με τον ίδιο τρόπο που καταστρέφονται οι μικροαστοί και η εργατική τάξη

"Καταστροφή" για το κεφάλαιο δεν είναι η πτώχευση του καπιταλιστή, το να μείνει πεινασμένος και άστεγος. Καταστροφή για το κεφάλαιο είναι και ο εξαναγκασμός του καπιταλιστή να μετατρέψει το κεφάλαιό του σε απλό χρήμα, σε μέσο κατανάλωσης αντί για μέσο συσσώρευσης· "καταστροφή" είναι η αδρανοποίηση του κεφαλαίου επειδή δεν βρίσκει πουθενά ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους για να επενδυθεί. Οι περιπτώσεις που ένας καπιταλιστής "καταστρέφεται" εξαναγκαζόμενος στη φτώχεια είναι συγκριτικά πάρα πολύ μειοψηφικές. "Καταστροφή" για τον μικροαστό είναι να γίνει προλετάριος. "Καταστροφή" για τον προλετάριο είναι η πείνα, η απόλυτη εξαθλίωση, το να πεθάνει στην ψάθα. Η "καταστροφή" είναι πολύ διαφορετικά πράγματα για τα διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και η μελοδραματική της επίκληση γενικά και αφηρημένα συσκοτίζει την απλή αυτή αλήθεια.

6. Η κρίση δεν "απλοποιεί" τίποτε

Αντιθέτως, κινητοποιεί πλειάδα κοινωνικών και οικονομικών ανακατατάξεων και αναδιαρθρώσεων, παράγει νέες, πολύπλοκες και ασταθείς ισορροπίες, συσκοτίζει στη διαδικασία προϋπάρχουσες αντιθέσεις και δημιουργεί νέες στη θέση τους, περιπλέκει τις διεθνείς σχέσεις και τις γεωπολιτικές ισορροπίες.

7. Η κρίση δεν "ριζοσπαστικοποιεί" αυτόματα

Η "ριζοσπαστικοποίηση" είναι πάντα συνάρτηση ακριβώς της απλοποίησης, της ανάδυσης μιας καθαρής αντίθεσης από τις μυριάδες επιμέρους αντιθέσεις που διαποτίζουν την καθημερινότητα: κεφάλαιο-εργασία. Επειδή η κρίση η ίδια δεν "απλοποιεί" είναι λογικό αυτή καθαυτή να μην συνεισφέρει στην "ριζοσπαστικοποίηση": "το απλό που είναι τόσο δύσκολο" είναι δύσκολο επειδή είναι απλό, επειδή αποτελεί εξαίρεση από την φυσική τάση της καπιταλιστικής οικονομίας και κοινωνίας, που είναι η προαγωγή της πολυπλοκότητας. Αυτή η εξαίρεση δεν δημιουργείται ποτέ "αντικειμενικά", απαιτεί υποκειμενικές διεργασίες και μεσολάβηση του υποκειμενικού παράγοντα (το επαναστατικό κόμμα είναι υποκειμενικός παράγοντας και δεν αποτελεί νομοτέλεια η ύπαρξή του, ούτε η επιτυχία της πολιτικής του τακτικής και στρατηγικής).

8. Η κρίση δεν "θεραπεύεται" από την ανάπτυξη

Αντιθέτως, η κρίση παράγει ανάπτυξη, όπως και η (καπιταλιστική) ανάπτυξη παράγει --αναπόφευκτα και νομοτελειακά-- κρίση. Η κρίση παράγει συγκεκριμένου χαρακτήρα ανάπτυξη, ευνοεί συγκεκριμένους κλάδους, με συγκεκριμένους όρους απασχόλησης, με συγκεκριμένα μεγέθη υπο-απασχόλησης και ανεργίας. Το ζήτημα δεν είναι ποτέ αν θα υπάρχει ή όχι "ανάπτυξη" (υπάρχει πάντα), αλλά ανάπτυξη για ποιον, προς όφελος ποιού, και με τι όρους για την πλειοψηφία της κοινωνίας και το φυσικό περιβάλλον. Ασφαλέστατα, για παράδειγμα, αυτό που συντελείται στις μεταλλευτικά πλούσιες περιοχές της Χαλκιδικής είναι ανάπτυξη· ασφαλέστατα έχει όλα τα μορφολογικά χαρακτηριστικά που συγκεντρώνει η τεχνολογική πρόοδος του ανθρώπου, απαιτεί συνεργασία, τεχνογνωσία, σχεδιασμό κλπ. Το ερώτημα είναι σε όφελος ποιου και σε βάρος ποιου συντελείται, και μόνο αυτό.

9. "Ανάπτυξη" δεν σημαίνει αύξηση της ζήτησης γενικά

"Ανάπτυξη" σημαίνει αύξηση των προϋποθέσεων συσσώρευσης στον κλάδο της οικονομίας που αναπτύσσεται: αύξηση της παραγωγικότητάς του, του ποσοστού κέρδους που εγγυάται για τους καπιταλιστές. Ουδεμία αναγκαία συνάρτηση δεν έχει αυτό με αύξηση μισθών και αύξηση ζήτησης για τα εμπορεύματα, ουδεμία με την πραγματική αύξηση των θέσεων εργασίας και τη μείωση της ανεργίας.

10. Η νομοθεσία του αστικού κράτους δεν μπορεί ποτέ η ίδια να οδηγήσει σε ανάπτυξη προς όφελος της εργασίας

Το αστικό κράτος δεν είναι κάποια κυκλοθυμική οντότητα που κάνει ό,τι της καπνίσει, ωφελώντας σήμερα το κεφάλαιο και αύριο την εργασία· είναι όργανο της αστικής κοινωνίας, έκφραση της οικονομικής ισχύος του κεφαλαίου και μέσο διευκόλυνσης της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Συνεπώς, ούτε αποφασίζει "αυτόνομα" για την μορφή της ανάπτυξης, ούτε έχει ποτέ τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη για διαφορετικούς σκοπούς απ' αυτούς που επιβάλλουν τα κυρίαρχα σε κάθε χώρα επιμέρους καπιταλιστικά συμφέροντα. Οι εποχές που πολλοί "νοσταλγούν" ως "καλύτερες" για την εργασία είναι εποχές όπου το κεφάλαιο έκανε κάποιες (αμφισβητίσημου στην πραγματικότητα) χαρακτήρα εκχωρήσεις, όχι εποχές όπου το κράτος ήταν "άλλο", είχε δήθεν διαφορετικό χαρακτήρα, και εξυπηρετούσε άλλη τάξη.