Γ. Μαργαρίτης-Ενδείξεις πορείας προς τον παγκόσμιο πόλεμο (VIDEO και υπενθύμιση άρθρου NYT)

Το άρθρο των New York Times στο οποίο αναφέρεται ο Μαργαρίτης:

Tyler Cowen

Η έλλειψη μεγάλων πολέμων μπορεί να εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη

New York Times

Πηγή και Μτφρ.: Lenin Reloaded

Η συνεχιζόμενη επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης στις οικονομίες με ψηλό ΑΕΠ έχει οδηγήσει τους οικονομολόγους σε περίσκεψη. Εξέτασαν την αναιμική ζήτηση, την αυξανόμενη ανισότητα, τον ανταγωνισμό της Κίνας, την υπερβολική ρύθμιση της οικονομίας, τις ανεπαρκείς υποδομές και την εξάντληση νέων τεχνολογικών ιδεών ως πιθανούς υπεύθυνους.

Τώρα όμως η προσοχή στρέφεται σε μια ακόμα εξήγηση για την αργή ανάπτυξη. Αυτή αφορά την επιμονή και αναμονή της ειρήνης.

Ο κόσμος απλά δεν πολεμάει αρκετά τελευταία, τουλάχιστον αν λάβουμε υπόψη τα ιστορικά συγκριτικά μέτρα. Κάποιοι από τους τίτλους των εφημερίδων για το Ιράκ ή για το Νότιο Σουδάν κάνουν τον κόσμο να φαίνεται σαν πολύ αιματοβαμμένο μέρος, αλλά οι απώλειες σήμερα ωχριούν μπροστά στις δεκάδες εκατομμυρίων ανθρώπων που σκοτώθηκαν στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Ακόμα και ο πόλεμος του Βιετνάμ είχε πολύ περισσότερους θανάτους από οποιονδήποτε πρόσφατο πόλεμο ευκατάστατης χώρας.

Αν και ακούγεται παράδοξο, η μεγαλύτερη ειρηνικότητα του κόσμου είναι πιθανό να καθιστά την επίτευξη μεγαλύτερων ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης λιγότερο επείγουσα και λιγότερο πιθανή. Η άποψη αυτή δεν ισχυρίζεται ότι ο πόλεμος βελτιώνει τις οικονομίες, καθώς βεβαίως η ένοπλη αντιπαράθεση φέρνει θάνατο και καταστροφή. Ο ισχυρισμός διαφέρει επίσης από το κεϋνσιανό επιχείρημα ότι η προετοιμασία για πόλεμο αυξάνει τις κρατικές δαπάνες και προσφέρει εργασία. Μάλλον, η ίδια η πιθανότητα του πολέμου συγκεντρώνει την προσοχή των κυβερνήσεων στο να πάρουν ορισμένες βασικές σωστές αποφάσεις — είτε αυτό αφορά επενδύσεις στην επιστήμη ή απλώς την φιλελευθεροποίηση της οικονομίας. Αυτή η συγκέντρωση καταλήγει να βελτιώνει τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ενός έθνους.

Ένας ασφαλέστερος κόσμος: Έχει μειωθεί δραστικά ο αριθμός όσων σκοτώνονται στον πόλεμο σε σχέση με τον 20ο αιώνα

Μπορεί να φαίνεται αποκρουστικό το να βρίσκει κανείς μια θετική πλευρά στον πόλεμο απ' αυτή την άποψη, αλλά μια ματιά στην αμερικανική ιστορία δείχνει ότι δεν μπορούμε έτσι απλά να απορρίψουμε την ιδέα. Οι βασικές καινοτομίες όπως η πυρηνική ισχύς, οι υπολογιστές και τα σύγχρονα αεροσκάφη προωθήθηκαν όλες από μια αμερικανική κυβέρνηση που αδημονούσε να νικήσει τις δυνάμεις του Άξονα, ή αργότερα, να κερδίσει τον Ψυχρό Πόλεμο. Το διαδίκτυο σχεδιάστηκε αρχικά για να βοηθήσει αυτή τη χώρα να αντέξει σε πυρηνική σύγκρουση, και η Σίλικον Βάλεϊ ξεκίνησε από συμβόλαια με το στρατό και όχι με τις σημερινές μικρές επιχειρήσεις κοινωνικής δικτύωσης. Η Σοβιετική εκτόξευση του δορυφόρου Σπούτνικ έδωσε κίνητρο στο αμερικανικό ενδιαφέρον για την επιστήμη και την τεχνολογία, βοηθώντας έτσι την οικονομική ανάκαμψη αργότερα.

Ο πόλεμος φέρνει μια αίσθηση του κατεπείγοντος που οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να πετύχουν χωρίς αυτόν. Για παράδειγμα, το Μανχάταν Πρότζεκτ χρειάστηκε έξι χρόνια για να φτιάξει μια λειτουργική ατομική βόμβα ενώ ξεκίνησε σχεδόν από το μηδέν, και κατά την κορύφωσή του κατανάλωνε το 0.4% του αμερικανικού ΑΕΠ. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ένα συγκρίσιμα γρήγορο και αποφασιστικό επίτευγμα σήμερα.

Ως έφηβος κατά τη δεκαετία του 1970, άκουγα συζητήσεις για το επιθυμητό της ανακατασκευής της γέφυρας Tappan Zee. Τώρα, η αντικατάστασή της έχει προγραμματιστεί όχι νωρίτερα από το 2017, το λιγότερο —και με δεδομένο ότι θα αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες για ένα απειλούμενο είδος ποταμίσιου ψαριού. Το αεροδρόμιο Kennedy παραμένει δυσλειτουργικό, και το La Guardia δεν είναι ακριβώς τεχνολογίας αιχμής, διεκπεραιώνοντας κουτσά-στραβά την αεροπορική κίνηση προς και από τη Νέα Υόρκη. Το πακέτο κινήτρων ύψους 800 δισεκατομμυρίων δολαρίων το οποίο ήρθε ως απάντηση στην ύφεση δεν έχει αλλάξει αυτή την κατάσταση στα βασικά της. 

Σήμερα, τα κυριότερα δυτικά έθνη που αναπτύσσονται με αργούς ρυθμούς δεν έχουν παρά ελάχιστους φόβους ότι θα κατακτηθούν στρατιωτικά, και έτσι οι πολιτικοί τους δεν αντιμετωπίζουν ακραίες τιμωρίες για την συνεχιζόμενη οικονομική στασιμότητα. Αντί για αυτό, η απώλεια αξιωμάτων σημαίνει συχνά αύξηση εισοδημάτων μέσω αμοιβών για ομιλίες και χρεώσεων για συμβουλευτικές υπηρεσίες, ή μια άνετη σύνταξη σε ένα ευχάριστο θέρετρο. Η Ιαπωνία, από την άλλη, αντιμετωπίζει εδαφικές και γεωπολιτικές πιέσεις από την Κίνα, και ως απάντηση προσπαθεί να πετύχει την εθνική αναζογώνηση μέσω των οικονομικών πολιτικών του πρωθυπουργού Σϊνζο Άμπε. 

Ο Ίαν Μόρις, καθηγητής κλασικών σπουδών και ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, έχει επαναφέρει την υπόθεση ότι ο πόλεμος είναι σημαντικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη στο πρόσφατο βιβλίο του "Πόλεμος! Τι καλό κάνει; Σύγκρουση και πρόοδος του πολιτισμού από τα πιθηκοειδή στα ρομπότ". Ο Μόρις εξετάζει μια μεγάλη γκάμα περιπτώσεων, περιλαμβανομένης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, του ευρωπαϊκού κράτους κατά την άνοδό του στην Αναγέννηση, και των σύγχρονων ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν πολλά τεκμήρια για το γεγονός ότι η επιθυμία προετοιμασίας για πόλεμο έδωσε ώθηση στην τεχνολογική επινόηση και έφερε επίσης μεγαλύτερο βαθμό εσωτερικής κοινωνικής ευταξίας.

Ένα άλλο νέο βιβλίο, το "Πόλεμος και χρυσός: Μια πεντακοσιοετής ιστορία αυτοκρατοριών, περιπετειών και χρέους" του Kwasi Kwarteng, έχει παρόμοια επιχειρήματα αλλά εστιάζει στις κεφαλαιαγορές. Ο κύριος Kwarteng, Συντηρητικός του Βρετανικού Κοινοβουλίου, ισχυρίζεται ότι η ανάγκη χρηματοδότησης πολέμων οδήγησε τις κυβερνήσεις στην ανάπτυξη νομισματικών και χρηματοπιστωτικών θεσμών, επιτρέποντας την άνοδο της Δύσης. Ανησυχεί όμως ότι σήμερα πολλές κυβερνήσεις κακομεταχειρίζονται αυτούς τους θεσμούς και τους χρησιμοποιούν για να αποκτήσουν υπερβολικά πολύ χρέος (τόσο ο κύριος Kwarteng όσο και ο κύριος Morris προεκτείνουν θεματικές του μεγάλου έργου --820 σελίδων-- του Azar Gat “Ο πόλεμος στον ανθρώπινο πολιτισμό,” που δημοσιεύτηκε το 2006.)

Μια ακόμα διερεύνηση της υπόθεσης εμφανίζεται σε ένα πρόσφατο δοκίμιο των οικονομολόγων Chiu Yu Ko, Mark Koyama και Tuan-Hwee Sng. Η εργασία τους ισχυρίζεται ότι η Ευρώπη εξελίχθηκε ως πιο πολιτικά κατακερματισμένη οντότητα από ό,τι η Κίνα, γιατί ο κίνδυνος άλωσης της Κίνας από την δυτική της πτέρυγα την οδήγησε στην πολιτική συγκεντροποίηση για σκοπούς άμυνας. Αυτή η συγκεντροποίηση ήταν αρχικά χρήσιμη, αλλά στο τέλος κράτησε την Κίνα πίσω. Οι ευρωπαϊκές χώρες επένδυσαν περισσότερο στην τεχνολογία και τον εκσυγχρονισμό, ακριβώς επειδή φοβόντουσαν ότι θα κατακτηθούν από τους γειτονικούς ανταγωνιστές τους.

Αλλά εδώ είναι το πρόβλημα με τα ψιλά γράμματα: Όποια κι αν ήταν τα ωφέλη δυνητικής σύγκρουσης στο παρελθόν, σήμερα οι υπολογισμοί διαφέρουν. Οι τεχνολογίες έγιναν πολύ περισσότερο καταστροφικές, οπότε ένας πόλεμος μεγάλης κλίμακας θα ήταν μεγαλύτερη καταστροφή από ό,τι πριν. Αυτό κάνει τον πόλεμο λιγότερο εφικτό, που είναι καλό πράγμα, αλλά κάνει και την οικονομική στασιμότητα ευκολότερη.

Υπάρχει μια πιο αισιόδοξη ανάγνωση σ' όλα αυτά από ό,τι μπορεί αρχικά να διαφαίνεται. Είναι βάσιμος ο ισχυρισμός ότι ο σύγχρονος κόσμος ανταλάσσει ένα βαθμό ανάπτυξης στα υλικά μέσα διαβίωσης με την ειρήνη -- με τη σχετική έλλειψη θανάτων και τραυματισμών από πολέμους, και ακόμα και με μια συνδεόμενη μ' αυτά τεμπελιά.

Μπορεί να προτιμούμε ψηλότερους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και προόδου, ακόμα και αν οφείλουμε επίσης να αναγνωρίσουμε ότι τα πρόσφατα στοιχεία για το ΑΕΠ δεν μετρούν επαρκώς όλα όσα απολαμβάνουμε. Επιπρόσθετα με την περισσότερη ειρήνη, έχουμε επίσης καθαρότερο περιβάλλον (σε ό,τι αφορά τις περισσότερες, αν και όχι όλες τις διαστάσεις), περισσότερο ελεύθερο χρόνο και περισσότερη κοινωνική ανοχή για τις μειονότητες και τις ομάδες που παλιότερα υφίσταντο διώξεις. Ο πιο ειρηνικός και --ναι-- πιο τεμπελοκεντρικός μας κόσμος είναι καλύτερος στην πραγματικότητα από ό,τι δείχνουν τα οικονομικά μας μέτρα και σταθμά.

Το να ζεις σε έναν λίγο-πολύ ειρηνικό κόσμο με 2% ανάπτυξη στο ΑΕΠ έχει ορισμένα μεγάλα πλεονεκτήματα, τα οποία δεν έχει η ανάπτυξη με 4% και πολύ περισσότερους θανάτους πολέμου. Η οικονομική στασιμότητα μπορεί να μην δίνει πολύ εντυπωσιακή αίσθηση, αλλά είναι κάτι που οι πρόγονοί μας δεν κατάφεραν ποτέ να πετύχουν. Τα πραγματικά ερωτήματα είναι αν μπορούμε να κάνουμε κάτι καλύτερο, και αν η πρόσφατη κυριαρχία της ειρήνης είναι μονάχα μια προσωρινή φούσκα που απλώς περιμένει να σπάσει.