Πέτερ Βάις: Άσμα για την επανάσταση – Ανγκόλα – Το σκιάχτρο της Λουσιτανίας, Ανάκριση, Μαρά-Σαντ

Rui Mingas - "Monagambé"

António Jacinto (1924-1991)

ΜΟΝΑΓΚΑΜΠΑ

Σ' αυτό το μεγάλο κτήμα δεν υπάρχει βροχή

ειν' ο ιδρώτας του μετώπου μου που ποτίζει τη συγκομιδή:

Σ' αυτό το μεγάλο κτήμα υπάρχει ώριμος καφές

κι αυτή η κοκκινίλα της κερασιάς

είναι σταγόνες του αίματος μου π' άλλαξε σε χυμό.

Ο καφές θα ψηθεί,

θα πατηθεί και θα σπάσει

θα γίνει μαύρος, μαύρος με το χρώμα της «αντίθεσης».

Μαύρος με το χρώμα της «αντίθεσης»!

Ρώτησε τα πουλιά που τραγουδούν,

τα ρυάκια στην αμέριμνη περιπλάνηση

και τον ψηλό άνεμο απ' το νησί:

Ποιος ξυπνά νωρίς; Ποιος μοχθεί;

Ποιος κουβαλά στο μακρύ δρόμο

τη λινάτσα ή την αρμαθιά της ψίχας;

Ποιος θερίζει και πληρώνεται με περιφρόνηση

με σάπιο καλαμπόκι, βρωμισμένο ψάρι,

κουρελιασμένα ρούχα, πενήντα αγκολάρες

δαρμένος για να μη μιλήσει;

Ποιός;

Ποιος κάνει το κεχρί να μεγαλώσει

και τα πορτοκαλόδασα ν' ανθίσουν;

— Ποιος;

Ποιος δίνει χρήματα στον αφέντη να πάρει

αυτοκίνητα, μηχανές, γυναίκες

και νέγρικα κεφάλια για τα μηχανήματα!

Ποιος κάνει τον λευκό να καλοπερνά,

με μεγάλη κοιλιά –με πολλά λεφτά;

— Ποιός;

Και τα πουλιά που τραγουδούν,

τα ρυάκια στην αμέριμνη περιπλάνηση

κι ο ψηλός άνεμος απ' το νησί

θ' απαντήσουν:

— Μοναγκάμπαααα...

Α! άσε επί τέλους ν' ανέβω στις χουρμαδιές

Να πιω κρασί, κρασί καρύδας

και μεθυσμένος απ' το πιοτό να ξεχάσω

— Μοναγκάμπαααα...

Agostino Neto (1922-1979)

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΣΜΟΥ

Μητέρα μου

(ω μαύρες μητέρες με τα φευγάτα παιδιά σας)

μ' έμαθες να περιμένω και να ελπίζω

όπως έκανες μες στις ολέθριες ώρες

Όμως μέσα μου

η ζωή σκότωσε τούτη τη μυστηριώδικη ελπίδα

Δεν περιμένω πια

εγώ 'μαι αυτός που αναμένεται

Ελπίδα είναι οι εαυτοί μας

τα παιδιά σου

ταξιδεύοντας προς την πίστη που δυναμώνει τη ζωή

Εμείς τα γυμνά παιδιά των θάμνων σανζάλα

που δεν πήγαμε σχολείο

μάγκες που παίζουμε με μπάλες από κουρέλια

ατους κάμπους του μεσημεριού

εμείς οι ίδιοι

νοικιασμένοι να λειώσουμε τις ζωές μας στις φυτείες του καφέ

αμόρφωτοι μαύροι άντρες

που πρέπει να σεβαστούμε τους λευκούς

και να φοβηθούμε τον πλούσιο

είμαστε 'μεις τα παιδιά σου των ντόπιων συνοικισμών

που ο ήλεκτρισμός δε φτάνει

άντρες πεθαίνοντας πιωμένοι

παρατημένοι στο ρυθμό των ταμ-ταμ του θανάτου

τα παιδιά σου

που πεινούν

διψουν

ντρέπονται να σε φωνάξουν μητέρα

φοβούνται να περάσουν τους δρόμους

φοβούνται τους άντρες

Είμαστε 'μεις

η ελπίδα της ζωής που ξαναβρέθηκε

Μετάφραση, Αλέξης Τραϊανός (1944-1980)


ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΝΕΓΡΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ 
Εκδόσεις ΕΓΝΑΤΙΑ, 1969

Πέτερ Βάις: Άσμα για το σκιάχτρο της Λουσιτανίας (1967)
Θέατρο ΣΤΟΑ

Κείμενα - Επιμέλεια
Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο

«Ο καθοριστικός παράγοντας για την Ενότητα είναι η ιδεολογία, όχι η γεωγραφία»

Το Μοναγκάμπα ή Μονανγκαμπέ (όπως ακούγεται στο τραγούδι) –κυριολεκτικά ο «γιος του φορτίου», βαστάζος, άνθρωπος για όλες της δουλειές, χαμάλης, φτηνό εργατικό δυναμικό–, με την  συμπλήρωση του Νέτο –Ελπίδα είναι οι εαυτοί μας / Είμαστε 'μεις / η ελπίδα της ζωής που ξαναβρέθηκε– συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο αυτό το θεατρικό Άσμα (στην επανάσταση), ένα από τα κορυφαία και πιο νέα έργα της σύγχρονης δραματουργίας· κι ας κοντεύει να πενηνταρίσει.

Ο Νέτο με τον Basil Davidson (1914–2010)
Βρετανός ιστορικός, συγγραφέας -27 βιβλία για τη μαύρη ήπειρο-, ανταποκριτής και αφρικανολόγος (είδικός στα θέματα της πορτογαλικής αφρικής), υποστηρικτής των Απελευθερωτικών Κινημάτων της περιοχής.

Ανγκόλα (και Μοζαμβίκη). Πορτογαλικός ιμπεριαλισμός. Αρχές της δεκαετίας του '60, το Λαϊκό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας (MPLA) κάτω από την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ανγκόλας (ίδρυση 1955), με ηγετικές φυσιογνωμίες τον Βιριάτο Κρουζ και τον Αγκοστίνο Νέτο, δυο –κυριολεκτικά και μεταφορικά– μεγάλους ποιητές της επανάστασης, ξεκινάει έναν άνισο 15ετή αγώνα, για το γκρέμισμα του ιμπεριαλιστικού Σκιάχτρου της Πορτογαλίας, που επί 500 χρόνια  απομυζά τον τεράστιο ορυκτό πλούτο της περιοχής, με εργαλεία ανθρώπινα τους εξαθλιωμένους Μονανγκαμπέ, τους είλωτες της απλήρωτης εργασίας.

Η είσοδος των επαναστατών στη Λουάντα, 4 Φεβ. 1975

Η Ανγκόλα αποκτά την ανεξαρτησία της το 1975. Και αμέσως μετά αρχίζει η νέα ιμπεριαλιστική περίοδος με τη μορφή των εθνικιστικών διαφορών και των εμφυλίων, που υποδαυλίζονται και υποστηρίζονται απροκάλυπτα από το Νοτιοαφρικάνικο καθεστώς του Απαρτχάιντ και φυσικά από τις ΗΠΑ. Γίνεται το «Βιετνάμ της Αφρικής».

Ο Φιντέλ με τρεις Προέδρους. Sekou Touré, Πρόεδρος της Γουινέας από το 1958 έως το θάνατό του το 1984. Κέρδισε το Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1961. Agostinho Neto και Luis Cabral, πρώτος πρόεδρος της Γουινέας-Μπισάου (1974-1980)

Σύμμαχοι εκείνη την εποχή –ποιοι άλλοι;– η Κούβα και η Σοβιετική Ένωση. Από το 1989 όμως –και κυρίως μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ (1991)– αρχίζει μια νέα φάση εμφυλίων, μέχρι το 2001.

Το MPLA από επαναστατικό κόμμα αποκτά αρχηγό τον... Γιώργο Παπανδρέου, στη Σοσιαλιστική Διεθνή. Και στη χώρα με τον τεράστιο ορυκτό πλούτο και τα μεγαλύτερα, μετά τη Νιγηρία, κοιτάσματα πετρελαίου αρχίζει μια ανάπτυξη, που σπρώχνει το 70% του πληθυσμού στην απόλυτη εξαθλίωση.

***

Το Άσμα το είχαμε πρωτοδεί πάλι από τη ΣΤΟΑ, μέρες του '73, πειραγμένο από τη λογοκρισία, με την αντίδραση του Βάις, ο οποίος έδωσε τελικά την άδειά του.

Το θέατρο, ασφυκτικά γεμάτο εκείνες τις μέρες, είχε γίνει, μαζί με μια συναυλία του Μαρκόπουλου, τόπος διαμαρτυρίας και αντίστασης (μετά το Πολυτεχνείο το έκλεισαν για ένα μήνα).

Η Ανγκόλα τότε –και λόγω των μέσων ενημέρωσης της εποχής– έπεφτε πολύ μακριά, με αποτέλεσμα το Σκιάχτρο να παίρνει αποκλειστικά τη μορφή των συνταγματαρχών, και ο  αντιιμπεριαλιστικός χαρακτήρας του να μην ανεβαίνει εύκολα στην επιφάνεια.

Ας θυμόμαστε ότι εκείνη την εποχή «λάμπει» ο Μάης του '68, αυτός «ο θρίαμβος της μικροαστικής συμμαχίας διανοουμένων και φοιτητών με στρατηγούς του Ψυχρού Πολέμου και φιλελεύθερους καπιταλιστές» (Lenin Reloaded), όπου... εκτός από τον ιμπεριαλισμό υπάρχει και η μοναξιά –το αντίθετο είναι ντεμοντέ– και η Σοβιετική Ένωση έχει αρχίσει να γίνεται το... αριστερό άκρο του φασισμού, πολύ πριν την καθιέρωση της 23ης Αυγούστου ως «μέρα μνήμης κατά των ολοκληρωτικών καθεστώτων φασισμού και κομμουνισμού».

Ακόμα και ο Παπαγεωργίου, σε αντίθεση με τη σπουδαία σκηνοθετική δουλειά του, που αποκαλύπτει τον πυρήνα του έργου, τόσο σε ένα διαδικτυακό του κείμενο, όσο –πολύ περισσότερο– και στο σημείωμα του προγράμματος, δεν κάνει νύξη για ιμπεριαλισμό –το ατσάλινο περίβλημα του καπιταλισμού– και συνδέει το έργο με τους Χούφτελ- Ράϊχενμπαχ της «κατεχόμενης» (από ποιους;) χώρας μας, «με την δικτατορία που επανέκαμψε με νέα μορφή» και συμβουλεύει στρογγυλεμένα (από το πρόγραμμα) τους νεώτερους «όσο κι αν είναι άνεργοι, νηστικοί και άστεγοι, όσο και αν νιώθουν ανασφαλείς και απελπισμένοι, να ακονίζουν το μυαλό τους με μανία, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να αντεπεξέλθουν στους χαλεπούς καιρούς». Αμήν.

Η ιμπεριαλιστική Ευρωπαϊκή Ένωση, η δικτατορία της αστικής τάξης δεν αναφέρονται ούτε για δείγμα (στο σημείωμα πάντα), αφήνοντας το Άσμα αφυδατωμένο από την μαρξιστική θεώρηση του Βάις, και παραπέμποντας σημειολογικά στο 1973.  

Ωστόσο, σήμερα, με τις απροκάλυπτες πια ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, όπου γης, σαν αποτέλεσμα της μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης, το έργο δεν αφήνει περιθώρια.

Με την Αφρική ξανά στο προσκήνιο (Σομαλία, Μάλι, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία), τη βαλκανική γειτονιά μας –μετά τον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας (Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο)– ένα εκρηκτικό πεδίο συγκρούσεων και επεμβάσεων, και την εγκαθίδρυση με «αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες» φασιστικών κυβερνήσεων από την ΗΠΑτη αρμοστεία της Ευρώπης (Ουκρανία), «κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν ξέρει», όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας στην Ανάκριση (1965), το δεύτερο έργο του που παρουσιάζεται στην Αθήνα από τον χαλκέντερο Κώστα Καζάκο (μέχρι 13/4/2014) με το ευρηματικό φινάλε από τον Νίκο Μπογιόπουλο, σε ένα κείμενό του που φέρνει τα Άουσβιτς δίπλα μας.

Νίκος Μπογιόπουλος. Πέτερ Βάις, Η Ανάκριση, Καζάκος 2014

Ο Βάις δεν είναι από τους αγαπημένους των θιάσων. Όχι μόνο λόγω απαιτήσεων, αλλά και κυρίως λόγω ιδεολογίας.

Αν δεν είδατε ακόμα τα δύο έργα, προλαβαίνετε. Μην τα χάσετε. Κι αν σας παίρνει μια βόλτα μέχρι την... Κατερίνη, μπορείτε να δείτε το Μαρά/Σαντ (1964) –έτσι επικράτησε, αφού ο πλήρης τίτλος του είναι Η καταδίωξη και η δολοφονία του Ζαν-Πoλ Μαρά, όπως παίχτηκε από τον θεατρικό όμιλο του Ασύλου του Σαραντόν με τη διεύθυνση του κυρίου ντε Σαντ– το οποίο ο πρώτος διδάξας Πήτερ Μπρουκ μετέφερε το 1967 και στον κινηματογράφο (δείτε το στο τέλος με ελληνικούς υπότιτλους).

Πέτερ Βάις, Η Ανάκριση, Καζάκος 2014

Μια τριλογία-παρακαταθήκη, από τις κορυφαίες στιγμές του θεάτρου, ενός πολύπλευρου καλλιτέχνη –λογοτέχνης, θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης και ζωγράφος.

Μια τριλογία, «που μιμείται πράξεις σπουδαίες και τέλειες» της ανθρώπινης ύπαρξης, όταν αυτή στέκεται αντιμέτωπη και προσπαθεί να αλλάξει τη «μοίρα της», κόντρα σε εκείνους που τη θέλουν γραμμένη με τη δική τους μαύρη μελάνη του εκμεταλλευτικού κέρδους.

Τρία έργα, για τον αναπόδραστο αντιιμπεριαλιστικό αγώνα των λαών, στο Σκιάχτρο, για τη συνειδητοποίηση, στην Ανάκριση, που θα μας επιτρέψει να ορθώσουμε το «μικρό» μας ανάστημα μπροστά στο κτηνώδες φασιστικό πρόσωπο του καπιταλισμού, αποτρέποντας έτσι την αποκτήνωσή μας, για το δίλημμα, τέλος, της επανάστασης στο Μαρά/Σαντ.

Πάτρικ Μαγκή - Ίαν Ριτσαρντσον, στην παράσταση του Πήτερ Μπρουκ (1967)

Σε αυτό το έργο, η συλλογική πάλη για κοινωνική δικαιοσύνη προβάλλει πάνω από τις ατομικές ελευθερίες της αστικής τάξης. Και το όραμα της επανάστασης συγκρούεται με την επανάσταση των θολών ατομικών και προσωπικών οραμάτων.

Από την κινηματογραφική μεταφορά του Μαρά/Σαντ

Η ταξική πάλη λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα από τα άσυλα της θεσμοθετημένης κοινωνικής βίας που η ίδια η άρχουσα τάξη χτίζει και ελέγχει, παρακολουθώντας μια παράσταση από την άνεση και την ασφάλεια του καναπέ της, με τους «τρελούς» πίσω από τα κιγκλιδώματα, που η ίδια φρόντισε προηγουμένως να παρεμβάλει... ανάμεσά μας.

Τα έργα του Βάις δεν τα βλέπουμε· μας βλέπουν. Μας κοιτάνε κατάματα και μας καλούν να κοιτάξουμε μέσα μας. Κι όταν ανεβάσουμε το βλέμμα, δεν μπορεί παρά να δούμε τον μοναδικό δρόμο που ανοίγεται μπροστά μας:

Μαρά - Σαντ, Πέτερ Βάις - Πήτερ Μπρουκ (1967)

Αυτόν της βίαιης επανάστασης. Τον μόνο που μπορεί να ανατρέψει τη βία μιας αστικής τάξης που τρέφεται με τις σάρκες μας.

Αλλιώς, κινδυνεύουμε να γίνουμε εμείς τα σκιάχτρα του εαυτού μας.

Μποτίλια Στον Άνεμο
 (Βλέπε και Σημειώσεις Επίμετρο)

Ιστορική φωτογραφία του 1962

*

«Η γη πρέπει να ανήκει σε όποιους την καλλιεργούν

Τα σπίτια πρέπει να κατοικούνται από εκείνους που τα χτίζουν»

Η δύο

Τρέχα άνθρωπε-αντιλόπη

κι' ήρθε ο κυνηγός με τα σκυλιά

Τρέχα να ξεφύγεις από τα σκυλιά

άνθρωπε - αντιλόπη

Τρέχα άνθρωπε-λαγέ

κι' ήρθε ο κυνηγός με το ντουφέκι

Τρέχα να ξεφύγεις από τον κυνηγό

κρύψου άνθρωπε - λαγέ

Τρέχα άνθρωπε-ποντίκι τρέχα

και ο κυνηγός σε ντουφεκάει

κρύψου βαθιά από τις σφαίρες

κρύψου βαθιά στο χώμα

άνθρωπε-ποντίκι.

«Άσμα για το σκιάχτρο της Λουσιτανίας» στο θέατρο «Στοά»

 Κριτική: Θυμέλη

Ο Πέτερ Βάις καταγγέλλει το «σκιάχτρο» της αποικιοκρατίας και των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων του κεφαλαίου

Κατά τη σοφή ρήση, «η καλύτερη γνώση είναι η ευχάριστη γνώση». Όποιος θέλει να κατανοήσει καλύτερα το ιμπεριαλιστικό «παιχνίδι» που στήνεται στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, από το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ, την ΕΕ -με εμπλοκή και της δικής μας χώρας- ας δει στο θέατρο «Στοά» το έργο του Πέτερ Βάις «Άσμα για το σκιάχτρο της Λουσιτανίας» (η «Στοά» πρωτόπαιξε το έργο στην Ελλάδα, το 1973).

Ο θεατής θα κατανοήσει τι απειλεί τον βαρύτατα εκμεταλλευόμενο, πάμπτωχο λαό αυτής της -πάμπλουτης σε διαμάντια, χρυσό, πετρέλαιο, ουράνιο, υδάτινο ορίζοντα και αγροτικά προϊόντα- χώρας που ονομάζεται Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, χάρη και στην εξαιρετική σκηνοθετική και ερμηνευτική «ανάγνωση» του έργου.
 

Έργο «κατηγορώ» για το «σκιάχτρο» του καπιταλισμού -γεννήτορα του ιμπεριαλισμού, αλλά και ύμνος για την επανάσταση κάθε λαού ενάντιά του, όπως είναι και το επόμενο έργο του Βάις «Ομιλία για το Βιετνάμ» (1968).

Με το «Άσμα για το σκιάχτρο της Λουσιτανίας», ο Βάις καταγγέλλει τη δράση της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού σε μια άλλη αφρικανική χώρα, την Ανγκόλα, με συνεργούς του την εγχώρια αντίδραση (κυβερνήσεις, κρατικός μηχανισμός, στρατός, εκκλησία κ.λπ.).

Τα ίδια συμβαίνουν στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, της οποίας η νέα πρόεδρος «προσκάλεσε» όλες τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να πάνε στη χώρα της και να επιβάλουν την «τάξη», όπερ σημαίνει την υποταγή του πεινασμένου -κατά 60%- λαού, προς όφελος των πολυεθνικών εταιρειών που αρπάζουν όλο το φυσικό και παραγωγικό πλούτο του.

Η Ανγκόλα, από τον 7ο αιώνα π.Χ. κατοικήθηκε από τους λαούς των Μπαντού (τρεις είναι οι κύριες φυλές). Το 1483 έφτασαν στην Ανγκόλα οι πρώτοι Πορτογάλοι «εξερευνητές». Το 16ο αιώνα η Πορτογαλία αποίκισε την Ανγκόλα.

Αρχές του 17ου αιώνα συγκρούστηκαν οι Πορτογάλοι με τους Ολλανδούς αποίκους. Οι αυτόχθονες, που μαστίζονται και από τις δύο πλευρές, κάθε τόσο εξεγείρονται.

Στα μέσα του 19ου αιώνα συρρέουν μετανάστες από τη Βραζιλία και τη Μαδέρα, αλλά και άποικοι Μπόερς της Νότιας Αφρικής.

Οι Πορτογάλοι αποικιοκράτες κυριάρχησαν το 1920, μετά από εκστρατεία και κατάκτηση όλης της χώρας.

Στη δεκαετία του 1930, με παρότρυνση του δικτάτορα της Πορτογαλίας, Σαλαζάρ, ακολούθησε τεράστια αύξηση των λευκών που εγκαταστάθηκαν στη χώρα.

Το 1935 η Ανγκόλα ανακηρύχθηκε αναπόσπαστο τμήμα της Πορτογαλίας και το 1951 υπερπόντια «επαρχία» της.

Ο Πέτερ Βάις παρακολουθούσε και βέβαια συμφωνούσε με τον αντάρτικο αγώνα του «Λαϊκού Κινήματος Απελευθέρωσης της Ανγκόλα» ενάντια στον –500 χρόνων– πορτογαλικό αποικιοκρατικό ζυγό.

Αγώνας που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1930, εξαιτίας και της μαζικής εγκατάστασης και άλλων λευκών αποίκων, κλιμακώθηκε μετά την ανακήρυξη της Ανγκόλα ως «επαρχίας» της Πορτογαλίας, κορυφώθηκε από το 1960 και οδήγησε στην ήττα των αποικιοκρατών και την ανακήρυξη (Νοέμβρης 1975) της ανεξάρτητης Λαϊκής Δημοκρατίας της Ανγκόλα. 

Τιμώντας τον αντιιμπεριαλιστικό απελευθερωτικό αγώνα του λαού της Ανγκόλα, ο συγγραφέας το 1967 γράφει το «Άσμα για το σκιάχτρο της Λουσιτανίας».

Καταγγέλλει την καταπάτηση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Την απάνθρωπη εκμετάλλευση των σκλάβων εργατών (Αγκολέζων και άλλων μαύρων εργατών, λ.χ. από Νότια Αφρική, Μοζαμβίκη, Ροδεσία κ.ά.) στα ορυχεία διαμαντιών, πολύτιμων μετάλλων, κ.λπ., σκλάβοι που μεταφέρονταν και σε ορυχεία των ίδιων κεφαλαιοκρατών σε άλλες αφρικανικές χώρες.

Τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης του λαού. Το ρατσισμό κατά των μαύρων. Το θανατηφόρο υποσιτισμό. Το βασανισμό, τις καθημερινές δολοφονίες και μύρια όσα άλλα δεινά είχαν επιβάλει οι μηχανισμοί του ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου στην Ανγκόλα και σε άλλες αφρικανικές χώρες. Δηλαδή οι Πορτογάλοι, Ολλανδοί, Μπόερς και άλλοι αποικιοκράτες, μαζί με τους ντόπιους συνεργάτες τους (κυβερνήσεις, στρατός, αστυνομία, εκκλησιαστική και δικαστική εξουσία).

«Ποιητής» της ιστορικής αλήθειας, του «θεάτρου - ντοκουμέντου», επηρεασμένος από τη φόρμα του μπρεχτικού επικού θεάτρου, ο Βάις, με αυτό το ποιητικής γλώσσας και δομής έργο, δεν καταγγέλλει μόνο το «σκιάχτρο» της αποικιοκρατίας και των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων του κεφαλαίου, αλλά και το χλευάζει, αναδεικνύοντας και υμνώντας τη δύναμη της επαναστατικής αντίστασης κάθε λαού ως μόνης οδού για την απελευθέρωσή του.

Το έργο διαρθρώνεται με πολλές, σύντομες, αλλά πυκνότατου περιεχομένου, σκηνές με πρόζα και τραγούδια για επτά ηθοποιούς (τέσσερις γυναίκες και τρεις άνδρες, που ορίζονται με αριθμούς), που εν είδει «Χορού» παίζουν (με αλλεπάλληλες, απλές μεταμορφώσεις) τους ρόλους του έργου -τους Ευρωπαίους δυνάστες και τους Αφρικανούς συνεργούς τους- και πρόσωπα του πάσχοντος, αλλά και αγωνιζόμενου λαού.

Ο Θανάσης Παπαγεωργίου, χρησιμοποιώντας και πάλι τη μετάφραση του Θεόφιλου Φραγκόπουλου και τη μουσική του Μιχάλη Γρηγορίου, με συνεργάτρια την Λέα Κούση (σκηνικό - κοστούμια), ακολουθώντας πιστά τις σκηνογραφικές, ερμηνευτικές και μουσικές οδηγίες του ίδιου του Βάις, έστησε μια παράσταση πολιτικά ευθύβολη, σαρκαστικά «παιγνιώδη» και ερμηνευτικά χυμώδη, καθοδηγώντας την αρμόζουσα στο έργο πολιτικο-ιδεολογικά και αισθητικά «στάση» των ηθοποιών, διεγείροντας το υποκριτικό «κέφι» τους και επιτυγχάνοντας τις λεπτοδουλεμένες (φωνητικά, κινησιολογικά, μορφοπλαστικά) μεταμορφώσεις τους σε διάφορους ρόλους.

Άξιοι επαίνου και ονομαστικής αναφοράς είναι όλοι: Εύα Καμινάρη (εξαιρετική και τραγουδιστικά), Ευδοκία Σουβατζή, Χριστίνα Πλατανιώτη, Λεονάρδος Μπατής, Γιώργος Πέππας, Κοραλία Τσόγκα, Θοδωρής Τούμπανος, καθώς και η επί σκηνής ερμηνεία του φλαουτίστα Νικόλα Φραγκοπανάγου. 

___________________

Σημειώσεις - Επίμετρο

1482. Ο Διέγο Κάο στο Κογκό. Ένα χρόνο μετά θα βρίσκεται στην Ανγκόλα. Τόσο ειδυλιακά.

Λουσιτανία: Hispania Lusitania. Αρχαία ρωμαϊκή επαρχία (27 π.Χ - 891 μ.Χ) στην Ιβηρική χερσόνησο, αποτελούμενη από το νότιο τμήμα της σημερινής Πορτογαλίας και από την ισπανική αυτόνομη κοινότητα της Εξτρεμαδούρας.

Agostinho Neto (1922-1979): Επαναστάτης, πολιτικός, συγγραφέας και ποιητής, ο πρώτος Πρόεδρος της Ανγκόλας 1975-1979.

Τα ποιήματα του Νέτο στη Βραζιλία, παρουσιασμένα από τον  Χόρχε Αμάντο (1912-2001, Βραβείο Λένιν 1951). Ο Αμάντο και ο Νέτο έχουν... στενή συγγένεια, ως μέλη και οι δύο των Κομμουνιστικών Κομμάτων της πατρίδας τους. Άλλωστε οι συνθήκες στις φυτείες του Κακάο, που τις ήξερε από πρώτο χέρι ο Αμάντο, δεν διαφέρουν από τις συνθήκες στις φυτείες του καφέ και του καλαμποκιού της αποικιοκρατικής Ανγκόλας.

Πρόεδρος του MPLA (Movimento Popular de Libertação de Angola), με γραμματέα τον Βιριάτο ντα Κρουζ (1928-1973), γραμματέα επίσης του Κομμουνιστικού Κόμματος (PCA), ηγετική φυσιογνωμία του Απελευθερωτικού Κινήματος και από τις μεγάλες ποιητικές φωνές της Ανγκόλας.

Πηγή φωτό Viriato da Cruz: 1 και 2: angola-luanda-pitigrili/viriato-da-cruz. 3: livrosultramarguerracolonial.blogspot.gr/angola-poesia-viriato-da-cruz. 4 (Γράμματα απ' το Πεκίνο): poesiangolana.blogspot.gr/2013/05/viriato-da-cruz-cartas-de-pequim

Το 1965, ο Νέτο συναντιέται με τον Τσε Γκεβάρα και δέχεται την υποστήριξη της Κούβας, αναπτύσσοντας παράλληλα στενούς δεσμούς με τη Σοβιετική Ένωση, και με άλλα κράτη του Ανατολικού Μπλοκ.

1965. Ο Τσε στο αρχηγείο του MPLA

Πεθαίνει το 1979, κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέμβασης για καρκίνο, σε νοσοκομείο στη Μόσχα.

Σεπ. 1997. Η κηδεία του Νέτο. Μαζί του θάφτηκε κι η επανάσταση.

Τιμήθηκε με το Βραβείο Λένιν. Η ημέρα των γενεθλίων του είναι η εθνική Εορτή των Ηρώων και ημέρα αργίας για την Ανγκόλα. Το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας έχει το όνομά του.

Τον διαδέχθηκε στην προεδρία της Ανγκόλας, αλλά και στην ηγεσία του MPLA ο Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος, που βελτίωσε τους δείκτες ανάπτυξης και βύθισε τα 2/3 του λαού στη φτώχεια.

*

António Jacinto (1924-1991): Αγκολέζος, από πορτογάλους γονείς, επαναστάτης, ποιητής και πολιτικός. Από τους ιδρυτές του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ανγκόλας, αγωνίζεται στην παρανομία και συμμετέχει στο Λαϊκό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας (MPLA).

Για τη δράση του, κλείνεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Πράσινο Ακρωτήριο, από 1960 -1972. Η πρώτη του ποι

ητική συλλογή κυκλοφόρησε από τη φυλακή το 1961. Το 1972, μετά από διεθνή κινητοποίηση, μεταφέρεται με αναστολή στη Λισαβόνα, και εργάζεται ως λογιστής. 

Επιστρέφει στη Ανγκόλα το 1973. Με την ανεξαρτησία της χώρας το 1975 υπηρετεί στο γραφείο του Agostinho Neto (1922-1979) και τοποθετείται Υπουργός Παιδείας, Πολιτισμού, και Γραμματέας του Εθνικού Πολιτιστικού Συμβουλίου το 1977.

Αποσύρεται από την πολιτική το 1990, λόγω της προχωρημένης ηλικίας. Πεθαίνει στη Λισαβόνα το 1991.

Το Μονανγκαμπέ, ένα από τα πιο όμορφα και αγαπημένα ποιήματα της αφρικάνικης λογοτεχνίας, θεωρείται πια κλασικό. 

*

  

Rui Mingas (1939): Πρωτοπόρος τραγουδιστής και κιθαρίστας, από τους διασημότερους μουσικούς της Ανγκόλας.

H ανάμιξη της αφρο-πορτογαλικής κληρονομιάς με τζαζ και λάτιν στοιχεία τον έφερε στην πρωτοπορία της αφρικάνικης μουσικής. 

Διέπρεψε ως αθλητής και διετέλεσε Υπουργός Αθλητισμού, Πολιτισμού και πρέσβης της χώρας του στην Πορτογαλία. 

Εξακολουθεί να ηχογραφεί και να τραγουδάει. 

*

Agostinho Neto και Samora Machel (1933-1986), Μοζαμβίκη. Οδήγησαν τις χώρες τους στην πλήρη ανεξαρτησία

Ανγκόλα: Διαμάντια, σιδηρούχα ορυκτά, αλάτι, χρυσός και κυρίως πετρέλαιο (προεδρία του ΟΠΕΚ το 2009) ζαχαροκάλαμο, καπνός, φοινικόδεντρα, φιστίκια, βαμβάκι, καφές, καλαμπόκι, σουσάμι, καουτσούκ, κτηνοτροφία.

Μοζαμβίκη: Χαλυβουργία, γαιάνθρακας, σιδηρομετάλλευμα, τανταλίτης (τα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο), φυσικό αέριο, μαγγάνιο, ουράνιο, διαμάντια, ηλεκτρική ενέργεια.

Πίνακας Ανγκολέζου ζωγράφου, 1998

*

Ενδεικτικά:

Δύο άρθρα της Δέσποινας Ορφανάκη

Στην... κόλαση των διαμαντιών (2009) 
Βαθαίνουν ανισότητες και φτώχεια, παρά τα πλούτη του πετρελαίου... (2012) 
και ακόμα 
Επέλαση στη «μαύρη ήπειρο» με πρόσχημα το... νερό (2010)

*

Πέτερ Bάις / Peter Weiss

Self Portrait
Λάδι σε μουσαμά

Πολύπλευρη και πληθωρική καλλιτεχνική προσωπικότητα, ο Πέτερ Βάις, θεατρικός συγγραφέας, ζωγράφος, σκιτσογράφος, σκηνοθέτης και θεωρητικός του πρωτοποριακού κινηματογράφου, με εβραϊκή καταγωγή, εγκατέλειψε τη Γερμανία, με την άνοδο του Χίτλερ, και τελικά εγκαταστάθηκε στη Σουηδία αποκτώντας και τη Σουηδική υπηκοότητα.

Έγινε γνωστός με το μεγάλο αφήγημα του «Ο ίσκιος του σώματος του αμαξά», που γράφτηκε το 1952 αλλά δημοσιεύτηκε το 1960.

Ελαιογραφία, 76 x 76 εκ. (1976;)
Στοκχόλμη, Μουσείο Μοντέρνας τέχνης

Στη συνέχεια έγραψε σειρά αυτοβιογραφικών κειμένων, όπως τα «Αποχαιρετώντας τους γονείς», «Καταφύγιο», «Η κουβέντα των τριών οδοιπόρων», και ακολουθούν τα θεατρικά του με πρώτο το έργο «Νύχτα με επισκέπτες», που τον τοποθετούν ανάμεσα στις κορυφαίες φυσιογνωμίες του σύγχρονου θεάτρου.

Το έργο που τον καθιέρωσε σαν θεατρικό συγγραφέα είναι το «Η καταδίωξη και η δολοφονία του Μαρά», έργο που συνδυάζει το γερμανικό θεατρικό πειραματισμό και το μπρεχτικό θέατρο με έναν εξαιρετικά σύγχρονο προβληματισμό.

Ο Πέτερ Μπρουκ σκηνοθέτησε, ανάμεσα σε άλλους, και ανέβασε το έργο στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη όπου κέρδισε τρία Tony Award, και το μετέφερε και στον κινηματογράφο.

Ακολούθησαν τα θεατρικά έργα «Η Ανάκριση», «Ασμα για το σκιάχτρο της Λουσιτανίας», «Πώς ο κύριος Μόκινποττ λυτρώθηκε από τα Βάσανα», «Διάλογος για το Βιετνάμ» «Ο Τρότσκι στην εξορία», «Χέλντερλιν» και «Η νέα Δίκη» (δύο διασκευές του έργου του Κάφκα, η πρώτη ανέβηκε στη Γερμανία και η δεύτερη στη Σουηδία).

Die Maschinen greifen die Menschen an (Οι Μηχανές επιτίθενται στους Ανθρώπους, 1935, oil on wood, 52,5 x 52,5 cm)

Το τρίτομο ιστορικό μυθιστόρημα «Η Αισθητική της Αντίστασης», που έγραψε από το 1971 έως το 1981, με θέμα την ευρωπαϊκή αντίσταση στο ναζισμό, όπου διερευνά και τη συγγένεια πολιτικής αντίστασης και τέχνης, θεωρείται από τα εμβληματικά έργα της γερμανικής λογοτεχνίας του '50 και του '80.

Ο Πέτερ Βάις, ακόμα, ως ζωγράφος και σκιτσογράφος, με έντονα σουρεαλιστικά στοιχεία πραγματοποίησε την πρώτη του έκθεση το 1941.

Παράλληλα ασχολήθηκε με τον πειραματικό κινηματογράφο, ως σκηνοθέτης.

Πραγματοποίησε την πρώτη του ταινία το 1950. Το 1952 άρχισε τη συνεργασία του με το Swedish Experimental Film Studio, από τις οποίες η πιο γνωστή είναι η The Mirage (1959). Επίσης, στο Παρίσι σκηνοθέτησε μαζί με τον Barbro Boman την ταινία Play Girls  ή The Flamboyant Sex (Schwedische Madchen in Paris or Verlockung in German) το 1960.

Έως τότε γυρίζει συνολικά 14 ταινίες.

Ώρα
Μικτή τεχνική, 30 x 22 εκ.

Ο Πέτερ Βάις έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις ανάμεσα στα οποία: Charles Veillon Award, 1963, Lessing Prize, 1965, Heinrich Mann Prize, 1966, το Carl Albert Anderson Prize, 1967, Thomas Dehler Rrize, 1978, Cologne Literature Prize, 1981, Bremen Literature Prize, 1982, De Nios Prize, 1982, Swedish Theatre Critics Prize, 1982 και Georg Buchner Prize, 1982.

Ήταν πολιτικά ενεργός, ως μέλος του Κόμματοι της Αριστεράς, και το 1967 συμμετείχε στο δικαστήριο Bertrand Russell εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ, στη Στοκχόλμη.

Πέτερ Βάις: Χρονολόγιο

1916: Ο Πέτερ Βάις γεννιέται στις 8 Νοεμβρίου στο Νοβαβές, πλησίον του Πότσνταμ.

1919: Η οικογένεια Βάις μετακομίζει στη Βρέμη.

1930: Η οικογένεια Βάις μετακομίζει στο Βερολίνο.

1932: Ο Βάις παρακολουθεί μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής.

1935: Η οικογένεια Βάις μεταναστεύει στην Αγγλία λόγω της εβραϊκής καταγωγής του πατέρα. ο Βάις φοιτά στη σχολή φωτογραφίας του Πολυτεχνείου στο Λονδίνο.

1939: Η οικογένεια Βάις μεταναστεύει στη Σουηδία.

1941: Πρώτη έκθεση ζωγραφικής στη Στοκχόλμη.

1943: Παντρεύεται τη Χέλγκα Χένσεν.

1944: Γέννηση της κόρης του Ράντι-Μαρία (Ρεβέκκα). Ο Βάις αρχίζει να γράφει στη σουηδική γλώσσα.

1946: Αποκτά τη σουηδική υπηκοότητα.

1948: Γάμος με την Καρλότα Ντετορέι. Γέννηση του γιου του Παύλου.

1952: Ξεκινά να γυρίζει ταινίες. Έως το 1960 θα γυρίσει συνολικά 14.

1960: Εκδίδεται «Ο ίσκιος του σώματος του αμαξά».

1961: Κυκλοφορεί το διήγημα «Αποχαιρετώντας τους γονείς».

1962: Εκδίδεται το «Καταφύγιο».

1963: Εκδίδεται «Η κουβέντα των τριών οδοιπόρων». Πρεμιέρα του πρώτου θεατρικού του έργου «Νύχτα με επισκέπτες».

1964: Παντρεύεται τη Γκουνίλα Παλμστιέρνα. Πρεμιέρα του δράματος «Η καταδίωξη και η δολοφονία του Μαρά».

1965: Ανεβαίνει η «Ανάκριση» ταυτόχρονα σε 15 θεατρικές σκηνές. Βραβείο Λέσινγκ.

1966: Πρεμιέρα της «Ασφάλειας». Βραβείο Χάινριχ Μαν.

1967: Ανεβαίνει το «Άσμα για το σκιάχτρο της Λουζιτάνιας». Βραβείο Καρλ Αλμπερτ Άντερσον.

1968: Πρεμιέρα για δύο θεατρικά έργα: «Ο διάλογος για το Βιετνάμ» και «Μόνκιποτ».

1970: Πρεμιέρα του «Τρότσκι στην εξορία».

1971: Πρεμιέρα του «Χέλντερλιν».

1972: Γέννηση της κόρης του Νάντιας.

1975: Εκδίδεται ο πρώτος τόμος της «Αισθητικής της αντίστασης».

1978: Εκδίδεται ο δεύτερος τόμος της «Αισθητικής της αντίστασης». Βραβείο Τόμας Ντέλερ.

1981: Κυκλοφορεί ο τρίτος τόμος της «Αισθητικής της αντίστασης». Λογοτεχνικό βραβείο της πόλης της Κολωνίας.

1982: Λογοτεχνικό Βραβείο της πόλης της Βρέμης. Βραβείο Σουηδών Κριτικών θεάτρου.

Ο Βάις πεθαίνει στις 10 Μαΐου του 1982.

Αρλεκίνος 
Λάδι σε μουσαμά, 80 x 64 εκ.

*

Μαρά/Σαντ

(ελληνικοί υπότιτλοι)

«Τι είναι μερικά λεηλατημένα μέγαρα

μπροστά στις λεηλατημένες ζωές μας;»

(Ο Μαρά στο Μαρά/Σαντ)

*

Από Μποτίλια επίσης:
Πέτερ Βάις: Η Ανάκριση – Νίκος Μπογιόπουλος: Μόνο έτσι!

*
Άσμα ασμάτων – Πέτερ βάις, Η Ανάκριση: Κανείς δεν μπορεί σήμερα να ισχυριστεί ότι δεν ξέρει. Ή ότι δεν θυμάται – Φασισμός = Καπιταλισμός
Ή με ετικέτα
Πέτερ Βάις 
_______________________________
Το βιογραφικό και το χρονολόγιο του Βάις προέρχονται από το πρόγραμμα της Ανάκρισης
*
Κείμενα - Επιμέλεια
Μπάμπης Ζαφειράτος - Μποτίλια Στον Άνεμο