O Πολίτης Άγγελος Ελεφάντης

Καλό κατευόδιο, Πολίτη Η Αριστερά μπορεί «από σήμερα να είναι φτωχότερη», αλλά με την πολιτική διαθήκη και την πνευματική παρακαταθήκη του Άγγελου Ελεφάντη έχει να διαχειριστεί έναν απέραντο πλούτο. Ο Άγγελος δεν ήταν μόνο εμβληματική φυσιογνωμία της Αριστεράς. Πάνω απ’ όλα ήταν ένας γλυκύς, τρυφερός και μαχητικός άνθρωπος, ένας ποιητής των ιδεών με απέραντη γνώση, με μια Πολιτική διαδρομή που τη διακρίνει η απλότητα, στοιχείο κυρίαρχο, άλλωστε, στον λόγο του και στο έργο του. Άλλοι καταλληλότεροι θα μιλήσουν (1) για τον Πολίτη Ελεφάντη και θα αποτιμήσουν την προσφορά του και την ακάματη προσπάθειά του για τη διαμόρφωση ενός νέου αριστερού ήθους. Εμείς, κοινωνοί της σκέψης του από το πρώτο τεύχος του Πολίτη (μηνιαίου και δεκαπενθήμερου), αν και στην πορεία οι δρόμοι μας πήραν διαφορετική ρότα (υποστήριξη των «ανθρωπιστικών  επεμβάσεων» από τη  Γιουγκοσλαβία κι έπειτα, και απουσία αναφοράς στην ταξική πάλη και στον ιμπεριαλισμό), διαλέξαμε In memoriam ένα εκτενές απόσπασμα από το τεύχος 160, του Νοεμβρίου 2007. Το κείμενο, από τα τελευταία του Άγγελου, τιτλοφορείται «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ» και προεκτείνει με μοναδικό τρόπο έναν λόγο του Ρόμπερτ Κέννεντυ στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας: «…Με δυο λόγια, το ΑΕΠ μετράει τα πάντα, εκτός απ’ ό,τι κάνει τη ζωή ν’ αξίζει για να τη ζήσει κανείς». Η προσέγγιση του θέματος δείχνει, πιστεύουμε, τη γλυκύτητα και την τρυφερότητα του συγγραφέα του, και είναι χαρακτηριστική μιας σκέψης βαθιά προσηλωμένης στην υπόθεση της Αριστεράς και στον κινητήριο μοχλό της: τον Άνθρωπο. Ας αφήσουμε όμως τον ίδιον να μας μιλήσει. «(…)Αλλά ας δούμε, τι γίνεται με κάποια άλλα αγαθά, από τα απολύτως απαραίτητα για τη ζωή: Τον αέρα που αναπνέουμε, το νερό που πίνουμε, την ευκρασία των αέρων της γης, το φως, την αποχέτευση, τον ήλιο, τη σιγαλιά της νύχτας, τον έναστρο ουρανό, τη δροσιά στην κάψα του καλοκαιριού, την ησυχία μέσα στην τύρβη και τη βαβούρα της πόλης, τον ήσυχο ύπνο, τον τόπο για περπάτημα, τη σιέστα, τον τόπο για ρέμβη. Όλα αυτά, τα απολύτως απαραίτητα για τη ζωή, ήταν δωρεά της φύσης στον άνθρωπο. Ήταν, αλλά σε μεγάλο βαθμό έπαψαν να είναι· έγιναν κι αυτά εμπορεύματα ακριβά που τα συλλαμβάνουν οι κατάλογοι του Αλογοσκούφη και των οποίων η κατανάλωση κυρίως κατευθύνεται προς τα υψηλότερα βαλάντια, ενώ τα φτωχότερα τα στερούνται απελπιστικά και βολεύονται με χαψιές από ’δω κι από ’κει, με αποδράσεις ευκαιριακές, έξω από την καθημερινότητα. Ο αγχωτικά διευρυνόμενος καταναλωτικός διάκοσμος, τόσο διευρυμένος πια που οι τρόποι ζωής δεν είναι παρά ένας τρόπος κατανάλωσης υποτάσσεται στη μεγιστοποίηση της Μεγέθυνσης. Μεγέθυνση της παραγωγής, μεγέθυνση των εισοδημάτων που εγκαλούν τη μεγέθυνση της κατανάλωσης, ώσπου να γίνει μονόδρομος που αποβάλλει συστηματικά άλλες κοινωνικές πρακτικές και τις συνάδουσες αξίες –τις μη εμπορευματοποιημένες. Αυτό είναι το δώρο του φιλελευθερισμού στις σύγχρονες κοινωνίες, καθώς σφιχταγκαλιάστηκε με την καπιταλιστική παραγωγή, και οι δυο μαζί πνίγουν τον κόσμο. (Υπογράμμιση δική μας). *** Στο πλαίσιο της όποιας οικονομικής Μεγέθυνσης, η Δεξιά προσπαθεί να διασφαλίσει τη Μεγέθυνση της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Και τη διασφαλίζει σε έκταση παγκόσμια και με ρυθμούς ανήκουστους, καταστρέφοντας κάθε ανάσα και ρωγμή που έρχεται από άλλους κόσμους. Έτσι αποδίδεται σε κάθε άνθρωπο ένα πλασματικό πηλίκον: το συνεχώς μεγεθυνόμενο κατά κεφαλήν εισόδημα, την αύξουσα κατά κεφαλήν κατανάλωση και την ολοκληρωτική υπαγωγή των ανθρώπων στο σάλαγο της κατανάλωσης. …Και η Αριστερά επίσης στο πλαίσιο της όποιας οικονομικής Μεγέθυνσης προσπαθεί να πετύχει ισχυρούς, ει δυνατόν, διανεμητικούς στόχους. Και δεν το πετυχαίνει· η ψαλίδα μονίμως ανοίγει, μολονότι δεν πεινάμε πια. Μήπως θα ’πρεπε η Αριστερά να αναδείξει με την πολιτική της όχι μόνο όσα προκύπτουν από την παραγωγή και οδηγούν στη Μεγέθυνση αλλά και όσα τίθενται ή μπορεί να τεθούν έξω από τον ορίζοντα της Μεγέθυνσης, να επαναξιοδοτήσει πρακτικές υψηλής κοινωνικής αξίας αλλά σχεδόν μηδενικής εμπορευματικής αξίας, όπως επίσης να δοθεί η δυνατότητα στους ανθρώπους να επινοήσουν και άλλες μη εκχρηματισμένες; Πρακτικές που δεν οδηγούν στην αυτοκρατορία της Αυτού Μεγαλειότητας το Εμπόρευμα. Σαν κι αυτές που, παραδειγματικά, κατέγραψα πιο πάνω και που προκύπτουν από τη φιλαλληλία, τη συνεργασία, τη φιλότητα, την αφιλοκέρδεια, με τις υψηλές κοινωνικές αξίες, να πλήξει δηλαδή την καπιταλιστική συσσώρευση στον πυρήνα της, τη Μεγέθυνση. Η καπιταλιστική συσσώρευση στηρίζεται στην εκμετάλλευση της παραγωγικής δύναμης των εργαζομένων, στην κάρπωση της υπεραξίας. Αυτό είναι το «θαύμα» του φιλελευθερισμού. Όμως στηρίζεται επίσης στην εκμετάλλευση της φύσης. Σωστό κι αυτό. Δεν μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος παρά εκμεταλλευόμενος τη φύση, όπως επίσης δεν μπορεί να υπάρξει καπιταλιστική συσσώρευση χωρίς εκμετάλλευση της φύσης: να εξαχθούν απ’ αυτήν και να χρησιμοποιηθούν νερό, μεταλλεύματα, υγρά καύσιμα, αέρια, ξυλεία, αγροί, κρέας, ψάρια, φρούτα, λαχανικά, έλαια, ό,τι τρώγεται γενικώς, μαζί και πέτρες, χαλίκια, άμμος. Η εκμετάλλευση των ορίων της εργατικής δύναμης με σκοπό τη συσσώρευση, αποδείχτηκε πολύ ελαστική παρά τις πολλές μορφές που έχει λάβει ιστορικά. Όλο και αναστέλλεται ή αναβάλλεται η αποτίναξη της υπαγωγής της εργατικής δύναμης στη δυναστεία του κεφαλαίου. Και βέβαια, αυτή η υπαγωγή δεν είναι μοίρα, μπορεί να ανατραπεί. Οτιδήποτε είναι ανθρώπινο, μπορεί με ανθρώπινο τρόπο να ανατραπεί, να αλλάξει. (Υπογράμμιση δική μας). Αντίθετα, τα όρια της εκμετάλλευσης της φύσης αποδεικνύονται ανελαστικά. Η εξάντληση της φύσης έχει φτάσει στο σημείο να απειλεί ακόμα και τις καθόλου προϋποθέσεις της ζωής πάνω στον πλανήτη. Δεν θα ’πρεπε η Αριστερά τούτο τον στόχο, τη διάσωση της φύσης, να τον αναδείξει κατά προτεραιότητα, ώστε μαζί με τη φύση να σωθούν και οι άνθρωποι; Όσο και να ψάχνουμε το ζήτημα ένας είναι ο τρόπο: δραστική μείωση της Μεγέθυνσης, που συνεπάγεται, αφεύκτως, δραστική μείωση της κατανάλωσης. Αυτή θα ήταν μια νέα μορφή ηγεμονίας της Αριστεράς, να αξιοδοτήσει ένα νέο καταναλωτικό ήθος». Μας άφησες νωρίς, Άγγελε. Καλό κατευόδιο, Πολίτη. (1) Για τον Άγγελο είπαν στις 29/5/2008: Ο ιστορικός της Tέχνης Νίκος Χατζηνικολάου, Ο ιστορικός Σπύρος Ι. Ασδραχάς, πρόεδρος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου, στενός φίλος και συνεργάτης του Άγγελου στον Πολίτη, Ο Στρατής Μπουρνάζος, συνοδοιπόρος του Άγγελου στον Πολίτη και στα "Ενθέματα", Ο Σταύρος Λιβαδάς, ηλεκτρολόγος-μηχανικός, στενός φίλος και συνεργάτης του Άγγελου Ελεφάντη, Η ιστορικός Πόπη Πολέμη, στενή φίλη του Άγγελου, Και έγραψαν: Νίκος Ξυδάκης Παντελής Μπουκαλας Άννα Δαμιανίδη Δημήτρης Ψυχογιός Μάνθος Καλαφατάκης, δάσκαλος σε ειδικό σχολείο για Α.Μ.Ε.Α.