Δεκέμβρης 1944 (17)

Ο Φιντέλ θα ζει παντοτινά. Ο Φιντέλ είναι αθάνατος

Έφοδος στις Μονκάδες τ’ Ουρανού!: Fidel vivirá para siempre! Fidel es inmortal! - Ο Φιντέλ θα ζει παντοτινά! Ο Φιντέλ είναι αθάνατος!
Φιδέλ: Ένα σύγγραμμα περί ηθικής και δυο μεγάλα αρχίδια στην υπηρεσία της ανθρωπότητας (Ντανιέλ Τσαβαρία)
* Φιντέλ: Αυτός που τους σκλάβους ανύψωσε στην κορφή της μυρτιάς και της δάφνης
* Πάμπλο Νερούδα: Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε * Νικολάς Γκιγιέν: Φιντέλ, καλημέρα! (3 ποιήματα)
* Ντανιέλ Τσαβαρία: Η Μεγάλη Κουβανική Επανάσταση και τα Ουτοπικά Αρχίδια του Φιδέλ * Ντανιέλ Τσαβαρία: Ο ενεργειακός βαμπιρισμός του Φιδέλ * Ραούλ Τόρες: Καλπάζοντας με τον Φιντέλ − Τραγούδι μεταφρασμένο - Video * Χουάν Χέλμαν: Φιντέλ, το άλογο (video)


Κάρλος Πουέμπλα - Τρία τραγούδια μεταφρασμένα που συνάδουν με τη μελωδία:
* Και τους πρόφτασε ο Φιντέλ (Y en eso llego Fidel) − 4 Video − Aπαγγελία Νερούδα * Δεν έχεις πεθάνει Καμίλο (Canto A Camilo) * Ως τη νίκη Κομαντάντε (Hasta siempre Comandante)
* Τα φρούρια του ιμπεριαλισμού δεν είναι απόρθητα: Μικρή ιστορική αναδρομή στη νικηφόρα Κουβανική Επανάσταση και μέχρι τις μέρες μας ‒ Με αφορμή τα 88α γενέθλια του Φιντέλ ‒ Εκλογικό σύστημα & Εκλογές - Ασφάλεια - Εκπαίδευση - Υγεία (88 ΦΩΤΟ) * Φιντέλ

Δευτέρα 16 Οκτωβρίου 2017

Μπάμπης Ζαφειράτος: Χουάν Χέλμαν, Αφού έλεγε ότι πρέπει ν' αγωνιστούμε μέχρι την τελική νίκη τότε δεν πέθανε

Χουάν Χέλμαν (Juan Gelman)
Αργεντινή, Μπουένος Άιρες, 3 Μαΐου 1930 – Πόλη του Μεξικού, Μεξικό, 14 Ιανουαρίου, 2014
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 6.Χ.2017 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ. από φωτό του 2013)
________________________________________
από τη χώρα αυτή της φαντασίας / έφυγε ο Γκεβάρα ένα πρωί και / γύρισε τ’ άλλο πρωί και πάντα / θα γυρνάει σ’ αυτή τη χώρα ακόμα κι αν / είναι για / να μας κοιτάξει λίγο μια στιγμούλα και / ποιος αλήθεια να το αντέξει; / ποιος θα μπορεί το βλέμμα του ν’ αντέξει;
––––––––––––
*
Juan Gelman
Pensamientos – Σκέψεις
Μετάφραση – Σημειώσεις – Σχέδια των Χέλμαν και Τσε – Βιογραφικό Χέλμαν
*
Πρώτη δημοσίευση Κατιούσα, 9 Οκτώβρη 2017
Εδώ με προσθήκες στις Σημειώσεις, στο Βιογραφικό του Χέλμαν, με μερικές επιπλέον φωτό, αλλά και με το ισπανικό κείμενο του ποιήματος
*
(Οι Σκέψεις με τη φωνή του ποιητή)
Οι γκρίζες περιοχές του ισπανικού κειμένου δηλώνουν τα αποσπάσματα που ακούγονται στο VIDEO
*

Pensamientos
Juan Gelman


soy de un país donde hace poco Carlos
      Molinas
uruguayo anarquista y payador
fue detenido
en Bahía Blanca al sur del sur
frente al inmenso mar como
      se dice
fue detenido por la policía
Carlos Molina estaba
cantando hilando coplas
sobre el océano enorme los viajes
los monstruos del océano enorme
o coplas
sobre el caballo que se acuesta en la
      pampa
o sobre el cielo un suponer Carlos
Molinas cantaba como siempre bellezas y
      dolores
cuando
de pronto el Che empezó a vivir a morir
      en su guitarra
y así
la policía lo detuvo

soy de un país donde se llora por el Che
      o en todo caso
se canta por el Che y
algunos están contentos con su muerte
«vieron» dicen «estaba equivocado
      la cosa
no es así» dicen y cómo carajo sera
      la cosa no lo dicen o
prefieren recitar viejos versículos o
indicar señalar aconsejar
      mientras
los demás callan
miran al aire con los ojos perdidos

el comandante Guevara entró a la muerte
y allá andará según se dice

soy de un país donde costó creer que
      se moría y
muchos
un servidor entre otros
se consolaba así:
«pero si él dice no hay que
pelear hasta morir hay que
pelear hasta vencer entonces no está
      muerto».
otros lloraban demasiado como quien
ha perdido a su padre y yo creo
que él no es nuestro padre  y
con todo respeto creo que
está mal llorarlo así

soy de un país donde los enemigos no
pudieron depositar un solo insulto
      una sola
suciedad una sola pequeña porquería
sobre él y hasta algunos
lamentaron su muerte no
por bondad o
humanidad o pie-
dad
sino porque esos viejos perros
o muertos con permiso sintieron por fin
      un enemigo que
valía la pena
que un rayo de peligro
entraba en escena y entonces
iban a poder morir en serio
a manos o a balas de verdad «y no
en brazos de esta especie de disolución
en que nos vamos disolviendo» como
dijo uno de grande apellido

soy de un país donde sucedieron o
      suceden
todas estas cosas y aún otras
como traiciones y maldades en excesiva
      cantidad
y el pueblo sufre y está ciego y
      naides
lo defiende y sólo
el Che se puso de pie para eso

pero
ahora
el comandante Guevara entró a la muerte
y allá andará según se dice

soy de un país complicadísimo
latinoeurocosmopoliurbano
criollojudipolacogalleguisitanoira
según dicen los textos y los textos que
      dicen
pues dicen y
como dicen
así será la historia pero yo
les aseguro que no es cierto
de este país de fantasia
se fue Guevara una mañana y
otra mañana volvió y siempre
ha de volver a este país aunque no sea
más que
para mirarnos un poco un gran poquito y
¿quién se habrá de aguantar?
¿quién habrá de aguantarle la mirada?

pero
ahora nomás
el comandante Guevara entró a la muerte
y allá andará según se dice

pregunto yo
¿quién habrá de aguantarle la mirada?
¿ustedes momias del partido comunista argentino?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes izquierdistas que sí que no?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes dueños de la verdad revelada?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes que miraron a China sin
      entender que
mirar a China en realidad
era mirar nuestro país?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes pequeñitos
teóricos del fuego por correo
      partidarios
de la violencia por teléfono o
del movimiento de masas metafísico?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes sacerdotes del foquismo y más
      nada?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes miembros del club
de grandes culos sentados en
      «lo real»?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes los que escupen
sobre la vida sin
advertir que en realidad están
escupiendo contra el gran viento de la
      historia?
ustedes lo dejaron caer
¿ustedes que no creen en la magia?
ustedes lo dejaron caer

soy de un país donde al comandante
      Guevara
lo dejaron caer:
los militares los curas los homeópatas
los martilleros públicos
los refugiados españoles masoquistas
      judíos
los patrones y
los obreros también por ahora

«qué hombre qué hombrazo» sin
      embargo
me dijo a mí un obrero pedro
se llamaba se llama tiene
mujer que no recibe
hijitos por nacer y el pedro
me decía «qué hombre qué hombrazo
      cómo
lo quiero» decía el albañil
      pensando
en su madre una puta
famosa en toda Córdoba y madre
de siete hijos que crió con amor
Pedro ya con mayúscula
cómo saludo tu rencor
cómo te beso al pie de tus fracasos
«qué pelotas» me dijo Pedro un día
      hablándome del Che
de ciertos adminículos que hierven
bajo la paz conjetural
de este país cosmopolita

el comandante Guevara entró a la muerte
y allá andará según se dice

yo estoy escribiendo esto
porque la Casa de las Américas de Cuba
institución muy respetable
ha resuelto publicar un número especial
de su revista dedicado
a testimonios sobre el Che
ahora que lo han muerto
según dicen y Roberto
Fernández Retamar íntimo mío
pero más
pedazo mío que anda por ahí
por el Caribe formidable y
fosforescente y amatorio y conspicuo
Roberto como dije
ha creído necesario que yo
escriba algo sobre esto o tal vez algún otro
creyó que así debía ser y pidió
artículos poemas etcétera a
colaboradores que
se sentirán más miserables todavía
si eso fuera posible si eso
fuera posible en realidad

soy de un país donde te hago caso
Roberto pero
decime o dime por favor
¿qué me pedís o pides?
¿que escriba realmente?
te doy noticias de mi corazón nada más
¿alguno sabe en realidad
cuáles son las noticias de mi corazón?
¿alguno cree o creerá que
me he negado a llorar excepto
con mi mujer o con-
tigo Roberto ahora
que narro estas cuestiones
y sé que la tristeza como un perro
siempre siguió a los hombres
      molestándolos?

soy de un país donde es necesario
no amar sino matar
a la melancholia y donde
no hay que confundir
el Che con la tristeza
o como dijo Fierro
hinchazón con gordura

soy de un país donde yo mismo
lo dejé caer
y quién pagará esa cuenta
quién

pero
lo serio es que en verdad
el comandante Guevara entró a la muerte
y allá andará según se dice
bello
con piedras bajo el brazo

soy de un país donde ahora
Guevara ha de sufrir otras
      muertes
cada cual resolverá su muerte
      ahora:
el que se alegró ya es polvo
      miserable
el que lloró que reflexione
el que olvidó que olvide o que recuerde
y aquel que recordó sólo tiene derecho
      a recordar
el comandante Guevara entró a la muerte
      por su
cuenta pero
ustedes
¿qué habrán de hacer con esa muerte?
pequeños míos
¿qué?

(como nadie se salva
entre paréntesis quiero
no por noción de estupideces
      posiblemente a mí
referidas
tampoco por piedad o
mera precaución
esas carnes podridas que no pueden
rezar a mediodía
quiero como repito
repetir una historia que no todos
      conocen y
de la cual hay algunos que
desconfían:
el poeta que escribe su poema
dejando en él la maravilla de
la vida y la muerte del comandante
      Guevara
ese porteño cordobés de Mirada
      jodida
como de dios como de dioses
sorprendidos en medio de su
      milagro su
bota podrida por la selva del
      mundo
quiero decir que este poema o
      cosa
de la que hay que desconfiar
en la que hay que creer
no se termina en estas páginas
amable lector le ruego
que siga las noticias de los
      diarios
de la sip y la sap –Sección Angustia Perimida por ejemplo o
Son Ángeles Potentes
o
Sobran Algunos Policías– ruégole gran
      lector
que lea atentamente
líneas de sangre que se escriben cada
      día en Vietnam
y también en Bolivia qué joder
y también en la Argentina
caro lector yo le ruego que lea)

el comandante Guevara entró a la muerte
y allá andará según se dice

sé pocas cosas sé
que no debo llorar Ernesto
que
de mí dependés ahora
te puedo sepultar con grandes lágrimas
      pero
en realidad no puedo

el poeta
en realidad
se abstiene de llorar se abstiene
de escribir un poema sea
para la Casa de las Américas sea
para lo que sea el poeta
apenas si lloró en realidad
sigue mirando el mundo
sabe
algún día la belleza vendrá
pero no hoy que estás ausente
el poeta
apenas sabe vigilar
che       
Guevara

ahora deseo un gran silencio
que baje sobre mi corazón y lo abrigue
padre Guevara ¿qué será de
      tus hijos?
¿por qué te fuiste hermoso
sobre caballos de cantar?

¿quién habrá de juntarte otra vez?


JUAN GELMAN
PENSAMIENTOS (OCTUBRE DE 1967)
Σκέψεις
Χουάν Χέλμαν


είμαι από μια χώρα όπου πρόσφατα ο Κάρλος
      Μολίνας
ουρουγουανός αναρχικός και τραγουδοποιός
συνελήφθη
στο νότιο άκρο της Μπαΐα Μπλάνκα
μπροστά στη μεγαλόπρεπη θάλασσα όπως
      τη λένε
συνελήφθη απ’ την αστυνομία
ο Κάρλος Μολίνας
σκάρωνε τραγούδια
για τον απέραντο ωκεανό τα ταξίδια
τα τέρατα του απέραντου ωκεανού
ή στιχάκια
για το άλογο που κοιμάται στην
      πάμπα
ή για τον ουρανό υποθέτω ο Κάρλος
Μολίνας τραγούδαγε ως συνήθως για ομορφιές
      και πόνους
σαν
άξαφνα άρχισε ο Τσε να ζει και να πεθαίνει
      στην κιθάρα του
κι έτσι
η αστυνομία τον συνέλαβε

είμαι από μια χώρα που κλαίει για τον Τσε
      ή που εν πάση περιπτώσει
υμνολογεί τον Τσε και
κάποιοι με το θάνατό του ανακουφίστηκαν
«είδανε» λένε «ήταν λάθος δεν έχει έτσι
       η κατάσταση»
λένε μα πώς διάολο έχ’ η κατάσταση
      δεν λένε ή
προτιμούν να απαγγέλλουν παλιά στιχάκια ή
υποδεικνύουν σχολιάζουν συμβουλεύουν την
      ώρα
που άλλοι σιωπηλοί
κοιτάνε στο κενό με το χαμένο βλέμμα τους

ο κομαντάντε Γκεβάρα πέρασε στο θάνατο
κι εκεί θα περπατάει κατά πως λένε

είμαι από μια χώρα όπου δυσκολεύεσαι να
      δεχτείς πως είναι πεθαμένος και
πολλοί
ένας σερβιτόρος μεταξύ άλλων
παρηγοριόταν κάπως έτσι:
«αφού όμως λέει όχι ότι πρέπει να
αγωνιστούμε μέχρι θανάτου αλλά
να αγωνιστούμε μέχρι την τελική νίκη τότε δεν
      πέθανε»
άλλοι οδύρονταν τόσο λες κι είχαν
χάσει τον πατέρα τους και πιστεύω
ότι δεν είναι ο πατέρας μας και
μ’ όλονε το σεβασμό πιστεύω πως
είναι κακό να οδυρόμαστ’ έτσι

είμαι από μια χώρα όπου οι εχθροί δεν
θα μπορούσαν να ξεστομίσουν έστω και
      μια βρισιά
έστω και μια βρομιά την παραμικρή μπούρδα
γι’ αυτόν κι ακόμα κάποιοι
θρηνήσανε το θάνατό του όχι
από καλοσύνη ή
ανθρωπιά ή πως τους πήρε ο
πόνος
αλλά επειδή αυτά τα γέρικα σκυλιά
ή με το συμπάθιο ψοφίμια μυρίστηκαν εν τέλει
      έναν εχθρό που
άξιζε τον κόπο
σαν απειλητική αστραπή
να μπαίνει στη σκηνή και συνεπώς
μπορεί όντως να πέθαιναν
από χέρια ή από βόλια αληθινά «κι όχι
στη βάση μιας λύσης
που θα μας οδηγήσει στη διάλυση» όπως
είπε ένα απ’ τα μεγάλα ονόματα

είμαι από μια χώρα που συνέβησαν ή
      συμβαίνουν
όλα αυτά τα πράγματα κι άλλα πολλά ακόμα
ας πούμε προδοσίες και αθλιότητες ουκ
      ολίγες
και υποφέρει ο λαός κι υπάρχουνε τυφλοί και
      τιποτένιοι
για να τον υπερασπιστούν και μόνο
ο Τσε στάθηκε όρθιος για τούτο

αλλά
τώρα
ο κομαντάντε Γκεβάρα πέρασε στο θάνατο
κι εκεί θα περπατάει κατά πως λένε

είμαι από μια περίπλοκη χώρα
λατινοευρωκοσμοπολιτοαστική
κρεολοεβραιοπολωνοϊσπανοαθιγγανοϊρλανδών
κατά πως λένε τα κιτάπια και τα κιτάπια
      λένε
αυτό που λένε και
όπως το λένε
και έτσι θα το γράφει η ιστορία αλλά εγώ
σας διαβεβαιώνω ότι δεν είν’ αλήθεια
από τη χώρα αυτή της φαντασίας
έφυγε ο Γκεβάρα ένα πρωί και
γύρισε τ’ άλλο πρωί και πάντα
θα γυρνάει σ’ αυτή τη χώρα ακόμα κι αν
είναι για
να μας κοιτάξει λίγο μια στιγμούλα και
ποιος αλήθεια να το αντέξει;
ποιος θα μπορεί το βλέμμα του ν’ αντέξει;

αλλά
τώρα ακριβώς
ο κομαντάντε Γκεβάρα πέρασε στο θάνατο
κι εκεί θα περπατάει κατά πως λένε

αναρωτιέμαι
ποιος θα μπορεί το βλέμμα του ν’ αντέξει;
εσείς μούμιες του κομμουνιστικού κόμματος αργεντινής;
σεις τον αφήσατε να πέσει
εσείς ψευτοαριστεροί;
σεις τον αφήσατε να πέσει         
εσείς ιδιοκτήτες της εξ αποκαλύψεως αλήθειας;
σεις τον αφήσατε να πέσει
εσείς που κοιτάζατε την Κίνα χωρίς να
      καταλαβαίνετε ότι
κοιτάζοντας την Κίνα στην πραγματικότητα
κοιτάζατε τη χώρα μας;
σεις τον αφήσατε να πέσει
εσείς ασήμαντοι
θεωρητικοί του ένοπλου δι’ αλληλογραφίας
      αγώνα υπέρμαχοι
της βίας μέσω τηλεφώνου ή
των μαζικών κινημάτων της μεταφυσικής;
σεις τον αφήσατε να πέσει
εσείς ιερείς του φοκισμού και τίποτ’
      άλλο;
σεις τον αφήσατε να πέσει
εσείς μέλη του κλαμπ
των ευρυπρώκτων στρογγυλοκαθισμένοι απάνω
       «στο ρεαλισμό»;
σεις τον αφήσατε να πέσει
εσείς που φτύνετε
στη μούρη τη ζωή χωρίς
να παίρνετε είδηση πως στην πραγματικότητα
φτύνετε κόντρα στον μεγάλο άνεμο της
      ιστορίας;
σεις τον αφήσατε να πέσει
εσείς που δεν πιστεύετε στη μαγεία;
σεις τον αφήσατε να πέσει

είμαι από μια χώρα όπου τον κομαντάντε
      Γκεβάρα
τον άφησαν να πέσει:
στρατιωτικοί παπάδες ομοιοπαθητικοί
κοινοί δημοπράτες
ισπανοί πρόσφυγες εβραίοι
      μαζοχιστές
αφεντικά κι
εργάτες επιπροσθέτως και προς το παρόν

«τι άντρας τι άντρακλας»
      μου ’πε
ωστόσο ένας εργάτης πέδρο
τον έλεγαν τον λένε έχει
γυναίκα που δεν του χάρισε
παιδιά και μου ’λεγε ο πέδρο
«τι άντρας τι άντρακλας
      πώς
τον γουστάρω» έλεγε ο χτίστης κι
      αναλογίστηκε
τη μάνα του πουτάνα
ξακουστή σ’ όλη την Κόρδοβα και μάνα
εφτά παιδιών που τα ανάστησε μ’ αγάπη
Πέδρο από εδώ και στο εξής με κεφαλαίο
πώς χαίρομαι το φθόνο σου
πώς θα ’θελα να φίλαγα μια μια τις ατυχίες σου
«τι αρχίδια» μου είπε μια μέρα ο Πέδρο
      μιλώντας μου για τον Τσε
για ορισμένα υποκείμενα που μαγειρεύουνε
στο πλαίσιο δήθεν της ειρήνης
σ’ αυτή τη χώρα την κοσμοπολίτικη

ο κομαντάντε Γκεβάρα πέρασε στο θάνατο
κι εκεί θα περπατάει κατά πως λένε

τα γράφω αυτά
γιατί το Casa de las Américas της Κούβας
θεσμός πολύ σημαντικός
έχει αποφασίσει να τυπώσει ένα ειδικό τεύχος
του ομώνυμου περιοδικού του αφιερωμένο
σε μαρτυρίες για τον Τσε
τώρα που έχασαν το είναι τους
κατά πως λένε κι ο Ροβέρτο
Φερνάντες Ρεταμάρ στενός μου φίλος
μα πιο πολύ
ένα κομμάτι του εαυτού μου που τριγυρίζει εκεί
στην Καραϊβική υπέροχος
φωσφορικός κι ερωτικός κι ασύγκριτος
ο Ροβέρτο όπως είπα
θεωρεί απαραίτητο κι εγώ
να γράψω κάτι γι αυτό ή ίσως όποιος άλλος
έκρινα πως έπρεπε να είναι και ζήτησε
άρθρα ποιήματα και τα λοιπά από
συνεργάτες που
θα ένιωθαν πιο δυστυχείς ακόμα
αν κάτι τέτοιο ήταν εφικτό αν κάτι τέτοιο
ήταν όντως εφικτό

είμαι από μια χώρα όπου σ’ ακούει με προσοχή
Ροβέρτο ωστόσο
πείτε μου ή εσύ πες μου σε παρακαλώ
τι μου ζητάς τι μου ζητάτε;
σαν τι στ’ αλήθεια θέλετε να γράψω;
σου δίνω νέα από καρδιάς κι αυτό είν’ όλο
ξέρει κανείς πραγματικά
ποια είναι τα νέα της καρδιάς μου;
πιστεύει άραγε άλλος κανείς ή θα πιστέψει ότι
αρνήθηκα να κλάψω εκτός
με τη γυναίκα μου ή με
σένανε Ροβέρτο τώρα
που διατυπώνω αυτά τα ερωτήματα
και ξέρω πως η λύπη σαν σκυλί
ακολουθούσε πάντα ανθρώπους
      ταραγμένους;

είμαι από μια χώρα όπου επιβάλλεται
να μην αγαπάς μα να σκοτώνεις
τη μελαγχολία και όπου
δεν πρέπει να συγχέουμε
τον Τσε με τη θλίψη
ή όπως είπε ο Φιέρο
το πρήξιμο με το λίπος

είμαι από μια χώρα όπου κι εγώ ο ίδιος
αφέθηκα να πέσω
και ποιος θα πληρώσει ετούτον το λογαριασμό
ποιος

αλλά
το σοβαρό στ’ αλήθεια είναι
πως ο κομαντάντε Γκεβάρα πέρασε στο θάνατο
κι εκεί θα περπατάει κατά πως λένε
όμορφος
με πέτρες παραμάσχαλα

είμαι από μια χώρα όπου σήμερα
ο Γκεβάρα θα υποστεί κι άλλους πολλούς
      θανάτους
τώρα ο καθείς θα λύσει το μυστήριο του
      θανάτου του:
αυτός που χάρηκε είναι ήδη ένας κώλος
      αξιοθρήνητος
εκείνος που έκλαψε συλλογισμένος
αυτός που ξέχασε να ξεχνά ή να θυμάται
και μόνο εκείνος που θυμήθηκε έχει δικαίωμα
      να θυμάται
o κομαντάντε Γκεβάρα πέρασε στο θάνατο
      για
λογαριασμό του αλλά
εσείς
τι θα κάνετε μ’ αυτό το φονικό;
εσείς μικροί μου
τι;

(αν και κανείς δεν σώθηκε
με παρενθέσεις θέλω
όχι με θεωρητικές ανοησίες στις
      αναφορές μου
αν είναι δυνατόν
ούτε από ευσπλαχνία ή
για απλή προφύλαξη
από αυτά τα σάπια κρέατα που δεν μπορούνε
να προσευχηθούν το μεσημέρι
θέλω για πολλοστή φορά
να επαναλάβω μια ιστορία όχι γνωστή σε
      όλους και
στην οποία άλλοι
δυσπιστούν:
ο ποιητής που γράφει το ποίημά του
διοχετεύοντας εκεί το θαυμασμό του για
τη ζωή και για το θάνατο του κομαντάντε
      Γκεβάρα
αυτού του λιμανίσιου με την κορδοβέζικη
      προφορά με το απαιτητικό του
θείο βλέμμα το βλέμμα των θεών
κατάπληκτος μπροστά στο θαύμα του
      μπροστά στη
μπότα του που σάπισε από τη ζούγκλα αυτού
      του κόσμου
θέλω να πω ότι ετούτο εδώ το ποίημα ή
      οτιδήποτε άλλο
μας κάνει επιφυλακτικούς
και στο οποίο πρέπει να πιστέψουμε
δεν εξαντλείται σε τούτες τις σελίδες
ευγενικέ αναγνώστη σε ικετεύω
εσύ που παρακολουθείς τις ειδήσεις των
      εφημερίδων
του τάδε και του δείνα –Τομέας Αξέχαστων Δεισιδαιμονιών π.χ. ή
Δεινόσαυροι Απροστάτευτοι
ή
Δεινοπαθούντες Αστυνομικοί– σε εκλιπαρώ
      εξαίρετε αναγνώστη
διάβασε προσεκτικά
τις ματωμένες αράδες που γράφονται
      καθημερνά στο Βιετνάμ
κι εκεί στη Βολιβία γαμώτο
κι ακόμα στην Αργεντινή
αγαπητέ αναγνώστη σε ικετεύω να διαβάσεις)

ο κομαντάντε Γκεβάρα πέρασε στο θάνατο
κι εκεί θα περπατάει κατά πως λένε

ξέρω πολύ λίγα ξέρω
πως δεν πρέπει να κλαίω για τον Ερνέστο
ξέρω
ότι
τώρα είναι δική μου επιλογή
μπορώ να τον θάψω με ποταμούς δακρύων
      αλλά
στην πραγματικότητα δεν μπορώ

ο ποιητής
απέχει
πράγματι απ’ το θρήνο απέχει
απ’ το να γράψει ένα ποίημα είτε
για το Casa de las Américas είτε
για οποιονδήποτε άλλον ο ποιητής
κι αν μετά βίας έκλαψε στην ουσία
εξακολουθεί τον κόσμο να κοιτάζει
ξέρει
πως κάποια μέρα η ομορφιά θα ’ρθεί
μα όχι σήμερα που λείπεις
ο ποιητής
ξέρει μονάχα να αγρυπνάει για τον
τσε
Γκεβάρα

αποζητάω τώρα μια μεγάλη σιωπή
να πέσει στην ψυχή μου για να βρει καταφυγή
πατέρα μου Γκεβάρα τι θ’ απογίνουν
      τα παιδιά σου;
γιατί αναχώρησες εξαίσιος
για τ’ άλογα που τραγουδάνε;

ποιος τώρα θα μπορεί να ξαναρθεί μαζί σου;


Πρώτη ελληνική μετάφραση,
Μπάμπης Ζαφειράτος,
5 Οκτωβρίου 2017.

Ερνέστο Γκεβάρα δε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε»
(Che Guevara - Ernesto Guevara de la Serna)
Γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής
Δολοφονήθηκε από τη CIA, στις 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγκέρα της Βολιβίας
Σχέδιο (2ο από 5 του Τσε), Μπάμπης Ζαφειράτος, 9.Χ.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Εσύ, φιγούρα αναδυόμενη απ’ το αίμα σου / καθώς σωριάστηκες, / και ζωντανός, όπως δεν σε ήθελαν, / Τσε Κομαντάντε, / φίλε.
(Ο Νικολάς Γκιγιέν σε μετάφραση Μπ. Ζ., 2015)
Νικολάς Γκιγιέν: Γκεβάρα, ο Γκάουτσο (4 ποιήματα) ‒ Σχολιασμός και Επίμετρο: Τα γεγονότα μέσα απ' τους στίχους (Αφιέρωμα - Α' Μέρος)
(Παρασκευή, 9 Οκτωβρίου 2015)

*

Σημειώσεις του μεταφραστή
Χουάν Χέλμαν, Μαδρίτη 2005 (φωτό Luis Magán)
Σκέψεις
Το ποίημα πρωτοδημοσιεύτηκε στην Επιθεώρηση Casa de las Américas (όπως φαίνεται άλλωστε), τεύχος Νο 46 (Γενάρης - Φλεβάρης 1968 –Έτος του Ηρωικού Αντάρτη) που ήταν αφιερωμένο στον Τσε, με τον τίτλο Συνομιλίες (Conversaciones).
Αργότερα με τον τίτλο Σκέψεις (Pensamientos) –όπως παρουσιάζεται και εδώ–, ο Χέλμαν το συμπεριέλαβε στη συλλογή Χολέρα των Βοοειδών [Cólera Buey, πρώτη(;) έκδοση Αβάνα 1965], η οποία σήμερα, εκτός από τις Σκέψεις, συμπληρώνεται με κατάλοιπα εννέα βιβλίων που δεν κυκλοφόρησαν ποτέ. Δεύτερη έκδοση Cólera Buey [1962-1968], Μπουένος Άιρες 1971.
Η Χολέρα των Βοοειδών είναι από τους μεγάλους σταθμούς στην ποίηση του Χέλμαν, προαναγγέλλοντας τη νέα περίοδο ωριμότητας του ποιητή, με μια γλώσσα που παραλείπει στίξη (είχε πρωτοεμφανιστεί στο Gotán, 1962) και γραμματικούς κανόνες, δημιουργώντας καινούργια λεκτικά δεδομένα.
*
Ο Κάρλος Μολίνα το 1994 (Φωτό Nancy Urrutia)
Carlos Molina, payador
Ο Χέλμαν τον γράφει Molinas. (Ουρουγουάη, Μέλο, 11 Σεπ. 1927 - Μοντεβιδέο, 30 Αυγ. 1998). Ποιητής και payador (παγιαδόρ –εδώ αποδίδεται τραγουδοποιός– καλλιτέχνης αφοσιωμένος στο τραγούδι ή τη σύνθεση μουσικής, λαϊκής φόρμας, γνωστής ως payada), θεωρείται ο σημαντικότερος καλλιτέχνης αυτού του είδους στην περιοχή του Ρίο ντε λα Πλάτα κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, γνωστός και για την αναρχική ιδεολογία του. Με την τέχνη του υποστήριξε πολλές φορές απεργίες εργαζομένων. Το 1967, στην Αργεντινή, εν μέσω συναυλίας, την ώρα που τραγουδούσε για τον Τσε, συνελήφθη και φυλακίστηκε στο σκληρό δεσμωτήριο της Μπαΐα Μπλάνκα (Bahía Blanca).
Payada (παγιάδα): Μουσικό - ποιητική τέχνη του ισπανικού πολιτισμού με συνοδεία κιθάρας, αγαπητή σε χώρες της Λατινοαμερικής (Αργεντινή, Ουρουγουάη, Νότια Βραζιλία, περιοχές της Παραγουάης, Χιλή), όπου ο payador αυτοσχεδιάζει σε ομοιοκατάληκτο στίχο, μόνος του ή σε μονομαχία ερωταποκρίσεων με άλλον αντίπαλο του είδους και με διάρκεια ωρών ή ημερών, μέχρις εξαντλήσεως της έμπνευσης του ενός εκ των δύο μονομάχων. Σαν τους δικούς μας μονομάχους - ριμαδόρους της μαντινάδας στην Κρήτη και στην Κάρπαθο, ριμναδόρους σε Κεφαλονιά – Ιθάκη, και στη Νάξο με τα κοτσάκια. Πολλές φορές και με συνοδεία μουσικής.
*
Casa de las Americas
Σπίτι Της Αμερικανικής Ηπείρου: Κουβανικός, εκδοτικός οίκος αρχικά (1959), με την από το 1961 ομώνυμη, 3μηνιαία, επιθεώρηση τέχνης και το ομώνυμο από το 1960 βραβείο. Το μεγαλύτερο σήμερα πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής. Του Κέντρου ηγήθηκε μια εξέχουσα προσωπικότητα της Επανάστασης, η Αϊδέ Σανταμαρία (Βίγια Κλάρα, 30 Δεκ. 1923 - Αβάνα, 28 Ιουλ. 1980), μέχρι την αυτοκτονία της, λίγο μετά από ένα σοβαρό αυτοκινητιστικό ατύχημα.
Στόχος του Οίκου, η ανταλλαγή καλλιτεχνών και συγγραφέων από την αμερικανική ήπειρο. Αυτό το Σπίτι μάς έχει βοηθήσει να ανακαλύψουμε την Αμερική, είχε πει χαρακτηριστικά ο Γκαλεάνο, το 2012, κατά την παραλαβή του βραβείου εκείνης της χρονιάς. Και βέβαια δεν εννοεί την Αμερική του… Κολόμβου, αλλά την κατά Χοσέ Μαρτί (Αβάνα, 28 Ιαν.1853 - Ντος Ρίος, 19 Μαΐ 1895) Δική Μας Αμερική, από το Ρίο Γκράντε (βόρεια σύνορα του Μεξικού) μέχρι την Παταγονία, και όπως αυτή ορίζεται στο έργο του Nuestra América (30 Ιαν. 1891), θεμέλιο του Επαναστατικού Κόμματος της Κούβας, αλλά και των κρατών που συνθέτουν την άλλη Αμερική.
Το ίδρυμα Casa de las Americas και η UNEAC (La Unión de Escritores y Artistas de Cuba, ιδρύθηκε το 1961 με πρωτοβουλία του εθνικού ποιητή της Κούβας Νικολάς Γκιγιέν, ο οποίος διετέλεσε και πρόεδρος, μέχρι και το θάνατό του, το 1989) είναι τα δυο καλλιτεχνικά φυτώρια, οι δυο πάλλουσες πολιτιστικές καρδιές όχι μόνο της Κούβας, αλλά και ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής.
Φωτογραφία, από εκδήλωση του Casa de las Americas, με τον ποιητή, ζωγράφο και διπλωμάτη, Φαγιάδ Χαμίς Μπερνάλ (Fayad Jamís Bernal, Μεξικό, 27 Οκτ. 1930 - Αβάνα, 13 Νοε. 1988, εικονογράφος στο El Gran Zoo του Νικολάς Γκιγιέν), τον ποιητή και συγγραφέα Χοσέ Εμίλιο Πατσέκο (José Emilio Pacheco, Μεξικό, Πόλη του Μεξικού, 30 Ιουν. 1939 - 26 Ιαν. 2014) και τον ποιητή Αντόνιο Σισνέρος (Antonio Cisneros, Λίμα, Περού, 27 Δεκ. 1942 - 6 Οκτ. 2012).
Στις 15 Ιαν. 2014, την επομένη του θανάτου του Χέλμαν, ο ιστότοπος cubadebate (από όπου και η φωτό) σημειώνει: «Εδώ, κατά τη διάρκεια ποιητικής απαγγελίας των τριών ποιητών. Οι τρεις έχουν απλωμένα μπροστά τους χαρτιά και βιβλία. Ο Χέλμαν, όχι· χαμογελάει στην κάμερα με σταυρωμένα χέρια». (Θα απαγγείλει από στήθους).
Ο Χέλμαν υπήρξε μέλος της επιτροπής Λογοτεχνικών Βραβείων του Casa de las Americas τα έτη 1964, 1978 και 1981. Ωστόσο η παρουσίαση έργων του στην Κούβα δεν ήταν συχνή και σταθερή. Το Casa εξέδωσε έργα του τρεις φορές: Ποιήματα (Poemas, 1960) με επιμέλεια των Μάριο Μπενεδέτι (Ουρουγουάη Πάσο δε λος Τόρος, 14 Σεπ. 1920 - Μοντεβιδέο, 17 Μαΐ. 2009), Χόρχε Τιμόσι (1936, Αργεντινή, Μπουένος Άιρες - 9 Μαΐ. 2011, Κούβα, Αβάνα) δημοσιογράφου, ποιητή)· Ποίηση (Poesía,1985) με Πρόλογο και Επιλογή του ποιητή, σκηνοθέτη, σκηνογράφου, δημοσιογράφου Βίκτορ Κασάους (Αβάνα, 10 Μαρ. 1944)· μια τρίτη επιλογή έργων του κυκλοφόρησε το 2003, όταν με το βιβλίο του Pesar todo έλαβε το βραβείο ποίησης Χοσέ Λεσάμα Λίμα (Αβάνα, 19 Δεκ. 1910 - 9 Αυγ. 1976), το οποίο χορηγείται από το αυτοχρηματοδοτούμενο ομώνυμο ίδρυμα.
*
Roberto Fernández Retamar in 2015,
illustration by Michael Hoeweler
Ροβέρτο Φερνάντες Ρεταμάρ
Roberto Fernández Retamar (Αβάνα, 9 Ιουν. 1930 – 20 Ιουλ. 2019). Ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, με περί τις τριάντα ποιητικές συλλογές και πλήθος δοκιμίων. Από τους πρώτους στενούς συνεργάτες του Τσε και του Φιντέλ, κεντρική φιγούρα στην πνευματική ζωή της Κούβας. Υπογράφει, μεταξύ άλλων, και την Εισαγωγή στο βιβλίο του Τσε, Ανταρτοπόλεμος.

Με σπουδές αρχικά ζωγραφικής και αρχιτεκτονικής, συνέχισε στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες του Πανεπιστήμιου της Αβάνας (1948-1952). Στη συνέχεια σπούδασε φιλοσοφία και λογοτεχνία στην Αβάνα, με διδακτορικό στη Φιλοσοφία και στα Γράμματα. Ολοκλήρωσε με υποτροφία τις σπουδές του στα Πανεπιστήμια της Σορβόννης και του Λονδίνου.

Δίδαξε για κάποια χρόνια στο Πανεπιστήμιο Yale των ΗΠΑ. Κατείχε την έδρα Φιλοσοφίας και γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Alma Mater της Αβάνας. Επισκέφθηκε επίσης την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, το Βέλγιο την και την Ελλάδα.
Μετά τη νίκη της Επανάστασης εγκαταλείπει το Πανεπιστήμιο και υπηρετεί στο Διπλωματικό Σώμα. Στο πρώτο Εθνικό Συνέδριο Συγγραφέων και Καλλιτεχνών της Κούβας (1961) επελέγη γραμματέας συντονιστής της UNEAC. Υπήρξε συντάκτης και διευθυντής πολλών  περιοδικών και συμμετείχε σε συνέδρια και συναντήσεις διανοουμένων στο εξωτερικό.
Το 1960 διορίστηκε πολιτιστικός σύμβουλος της Κούβας στο Παρίσι, και ένα χρόνο αργότερα, εκπρόσωπος στην XI Γενική Διάσκεψη της UNESCO.
Το 1965 επίσης διδάσκει ισπανική και  αμερικανική λογοτεχνία στα πανεπιστήμια της Πράγας και της Μπρατισλάβα.

1970. Ταξιδεύει στη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ για να συνεργαστεί στην κινηματογράφηση της κούβανικής ταινίας, Βιετνάμ, τρίτος κόσμος, τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, σε σκηνοθεσία Julio Garcia Espinosa (5 Σεπ. 1926 - 13 Απρ. 2016).
Το 1971 εξέδωσε το Calibán. Σημειώσεις για τον πολιτισμό της δικής μας Αμερικής, που σήμερα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δοκιμιακά κείμενα της ισπανικής λογοτεχνίας και γλώσσας του 20ού αιώνα.

Το 1977 ίδρυσε και διηύθυνε μέχρι το 1986 το Κέντρο Σπουδών Χοσέ Μαρτί. Το 1985 έγινε μέλος της Κούβανικής Ακαδημίας της Γλώσσας.
Διετέλεσε μέλος της Κριτικής Επιτροπής των λογοτεχνικών βραβείων και μέλος του Συμβουλίου της Κούβας (Consejo de Estado de Cuba).
Το 1965 άρχισε να διευθύνει την Επιθεώρηση Casa του Casa de Las Américas, όπου από το 1986 κατείχε τη θέση του Προέδρου μέχρι το θάνατό του.

Το 2008 εξελέγη Διευθυντής της Κουβανικής Ακαδημίας για τη Γλώσσα (Academia Cubana de la Lengua), της οποίας είναι μέλος από το 1995.
Υπήρξε βουλευτής της Εθνοσυνέλευσης της Λαϊκής Εξουσίας και ήταν μέλος του Συμβουλίου της Επικρατείας της Δημοκρατίας της Κούβας μεταξύ 1998 και 2013.

Πολυγραφότατος, έχει τιμηθεί με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας το 1989, μεταξύ πολλών άλλων εθνικών και διεθνών βραβείων, και έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά, ιταλικά κ.λπ.

Ο Joao Cezar Castro Rocha (1965, Ρίο ντε Τζανέιρο), συγγραφέας, ιστορικός, σκακιστής και καθηγητής συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, έχει περιγράψει τον Retamar ως «έναν από τους πιο διακεκριμένους διανοούμενους της Λατινικής Αμερικής στον εικοστό αιώνα».
*
Ερνέστο Γκεβάρα δε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε»
(Che Guevara - Ernesto Guevara de la Serna)
Γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής
Δολοφονήθηκε από τη CIA, στις 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγκέρα της Βολιβίας
Σχέδιο (4ο από 5 του Τσε), Μπάμπης Ζαφειράτος, 14.Χ.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Ο Ίντι, ο Παμπλίτο, ο ελ Τσίνο / κι ο Ανιθέτο. / Και ο κλοιός που σφίγγει [...] / Θα ξαναγεννηθεί!
(Ο Νικολάς Γκιγιέν σε μετάφραση Μπ. Ζ., 2015)

*
Ρεζί Ντεμπρέ (με το τσιγάρο) και πίσω ο Σίρο ο "ζωγράφος" (Φιλοτέχνησε με ιδιαίτερη επιμέλε8ια όλα τα σκίτσα των ανταρτών του Τσε) Τσε, Ανάλυση του μήνα Απρίλη (1967): Ο Δαντόν και ο Κάρλος έγιναν θύματα της βιασύνης τους και της σχεδόν απελπισμένης επιθυμίας τους να φύγουν· επίσης και της έλλειψης εκ μέρους μου αποφασιστικότητας για να τους εμποδίσω.
Φοκισμός
Foquismo. Θεωρία της φωτιάς (teoría del foco). Η μία φωτιά που θα γεννήσει τις πολλές φωτιές. Επαναστατική θεωρία εμπνευσμένη από τον Τσε που αναπτύχθηκε από τον Ρεζίς Ντεμπρέ (βλέπε από Μποτίλια: Ημερολόγιο Βολιβίας).
*
Φιέρο
Martín Fierro, επίσης γνωστός ως El Gaucho Martín Fierro. Ήρωας επικού ποιήματος, αποτελούμενου από 2.316 στίχους, γραμμένου από τον Αργεντινό συγγραφέα Χοσέ Ερνάντες (José Hernández, 1834 - 1886). Το ποίημα, που δημοσιεύθηκε αρχικά σε δύο μέρη (El Gaucho Martín Fierro, 1872 και La Vuelta de Martín Fierro –Η Επιστροφή του Μ.Φ., 1879), ιστορεί τη συμβολή των γκάουτσος στον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία των Αργεντινών από τους Ισπανούς.
*
Ο λιμανίσιος με την κορδοβέζικη προφορά
Porteño cordobés στο ποίημα. Porteño (λιμανίσιος): Έτσι αποκαλείται αυτός που κατάγεται ή ζει σε μια πόλη λιμάνι, κυρίως στο Μπουένος Άιρες.
Cordobés: Η προφορά της Κόρδοβα στην Κεντρική Αργεντινή είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της μελωδικής ομιλίας των κατοίκων αυτής της πόλη, αλλά και μιας μεγάλης έκτασης γύρω από αυτήν.
Το Ροσάριο, η γενέτειρα του Τσε, βρίσκεται στην αριστερή όχθη του ποταμού Παρανά, 404 χλμ. ΝΑ της Κόρδοβα, και 300 χλμ. ΒΔ του Μπουένος Άιρες. Η κοδροβέζικη προφορά (κατά την οποία, μεταξύ άλλων, παρατείνεται η κατάληξη των λέξεων) διακρίνεται και στην ομιλία του Τσε.
*
Καμίλο Σιενφουέγος
(Camilo Cienfuegos - Οι εκατό φωτιές)
Αβάνα, 6 Φεβρουαρίου 1932 - 28 Οκτωβρίου 1959
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 6.ΙI.2017 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)
*
Για τον Τσε, στο Νο 46 του Casa de las Américas
Στο τεύχος, φόρο τιμής απότισαν μεταξύ άλλων: ο Αργεντινός Χούλιο Κορτάσαρ (1914-1984), ο Ιταλός Ίταλο Καλβίνο (1923-1985), ο Λουίς Καρδόσα υ Αραγόν (1901-1992) από τη Γουατεμάλα, οι Ουρουγουανοί Άνχελ Ράμα (1926-1983), Μάριο Μπενεδέτι (1920-2009), η Αμερικανίδα Μάργκαρετ Ράνταλ (1936), οι Κουβανοί Νικολάς Γκιγιέν (1902-1989), Αλέχο Καρπεντιέρ (1904-1980), Χοσέ Λεσάμα Λίμα (1910-1976), Εδμούνδο Δεσνόες (1930), ο Ισπανός Χόρχε Σεμπρούν (1923-2011), οι Μεξικανοί Εμανουέλ Καρβάγιο (1929-2014), Αρνάλδο Ορφίλα (1897-1998), Λαουρέτ Σεχουρνέ (1911-2003, αρχαιολόγος), ο πρόωρα χαμένος Ρόκε Δάλτον (1935-1975) από το Έλ Σαλβαδόρ.
*
Ποιήματα για τον Τσε στα ελληνικά

Ερνέστο Γκεβάρα δε λα Σέρνα, γνωστός και ως «Τσε»
(Che Guevara - Ernesto Guevara de la Serna)
Γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής
Δολοφονήθηκε από τη CIA, στις 9 Οκτωβρίου 1967, στη Λα Ιγκέρα της Βολιβίας
Σχέδιο (3ο από 5 του Τσε), Μπάμπης Ζαφειράτος, 13.Χ.2015 - Β' (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

Στον ένοπλο αγώνα αναπτύσσει κανείς μια απαξία απέναντι στην ίδια του τη ζωή.
Ο θάνατος παραμονεύει στη γωνία και κανένας δε νοιάζεται γι’ αυτό
(Τσε, 1962)
(Δευτέρα, 26 Οκτωβρίου 2015)

Κατιούσα:
(Ποιήματα των Ντάλτον, Μπενεδέτι, Κορτάσαρ (από το Νο 46 του Casa), και ένα ποίημα του Τσε για τον Φιντέλ
*
Μποτίλια Στον Άνεμο:
(Το προηγούμενο με προσθήκες στις σημειώσεις)
*
(Όπου και το ποίημα του Νικολάς Γκιγιέν Κιθάρα Σε Μεγάλο Πένθος, από το Casa, Νο 46)
*
(Πρώτη δημοσίευση των Νερούδα, Κορτάσαρ, Μπενεδέτι, Ντάλτον, μαζί με ένα τραγούδι του Αταουάλπα Γιουπάνκι σε στίχους του Πάμπλο δελ Σέρο (Νινέτ Πεπίν)
*
Ετικέτα Μποτίλιας Τσε
*
Φωτό Χέλμαν
Χουάν Χέλμαν
Juan Gelman - Julio Ibarra Caricaturas (2014)
(3 Μαΐ. 1930, Αργεντινή, Μπουένος Άιρες – Πόλη του Μεξικού, Μεξικό, 14 Ιαν, 2014)
Ο Juan Gelman γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1930. Ήταν το τρίτο παιδί Εβραίων μεταναστών από την Ουκρανία. Ο πατέρας του, José Gelman, ξυλουργός στους σιδηρόδρομους, είχε συμμετάσχει στη Ρωσική Επανάσταση του 1905. Η μητέρα του, κόρη ραβίνου, ήταν φοιτήτρια ιατρικής στην Οδησσό. Μετανάστευσαν στην Αργεντινή, επέστρεψαν λίγο μετά την Μπολσεβίκικη Επανάσταση και στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Αργεντινή.
Ο Χέλμαν έμαθε να διαβάζει όταν ήταν τριών ετών και η αγάπη του για την ποίηση καλλιεργήθηκε, υπό την επιρροή του αδελφού του Μπόρις, ο οποίος του διάβαζε στα ρωσικά (γλώσσα που δεν γνώριζε ο Χουάν) Πούσκιν και Ντοστογιέφσκι, αλλά και έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, ενώ παράλληλα η μητέρα του τον ώθησε να σπουδάσει πιάνο. 
1941. Έντεκα χρονών, δημοσιεύει το πρώτο του ερωτικό ποίημα στην επιθεώρηση Rojo y Negro.
1945. Στα δεκαπέντε του γίνεται μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας. Αργότερα ξεκινάει πανεπιστημιακές σπουδές στη Χημεία, τις οποίες θα εγκαταλείψει, αποφασισμένος να αφιερωθεί στην ποίηση, ενώ ταυτόχρονα δουλεύει ως φορτηγατζής, πωλητής ανταλλακτικών αυτοκινήτων, υπάλληλος καταστημάτων, μεταφραστής.
1954. Εντάσσεται στο ΚΚΑ και αρχίζει να δημοσιογραφεί ως συντάκτης στο περιοδικό του Κόμματος Nuestra Palabra (Δικός μας Λόγος), στην εφημερίδα του, La Hora, και ως ανταποκριτής του κινεζικού πρακτορείου Xin Hua.
1956. Δημοσιεύει το πρώτο του βιβλίο, Violín y otras cuestiones (Βιολί και άλλα θέματα).
Ο Χουάν Χέλμαν με τη σύζυγό του Μάρα Λα Μαδρίδ. Μεξικό, Ιούλ. 2013
1962. Δημοσίευσε το Gotán, (ανασυλλαβισμός του Tangoβλ. από Μποτίλια). «Εκείνη η γυναίκα έμοιαζε με τη λέξη ποτέ» (Esa mujer se parecía a la palabra nunca). Έτσι αρχίζει το ομότιτλο ποίημα της συλλογής. Πρόκειται για ένα βαθιά συναισθηματικό, πολιτικό-κοινωνικό και ευφυές, ολιγοσέλιδο βιβλιαράκι (43 σελίδες) με 23 ποιήματα, που καθιερώνει τον Χέλμαν.
[−Ας προστεθεί ότι η τελευταία ενότητα της συλλογής αποτελείται από έξι ποιήματα υπό τον γενικό τίτλο Cuba sí. Οι τίτλοι τους: Cuba sí, Fidel, Camilo Cienfuegos, Habana revisited, Cαrta A Roberto Fernández Retamar, Habana, Habana-Baires (παιγνιδιάρικη απόδοση του Buenos Aires).
−Και ακόμη, ότι το 1960, στην Κούβα έχει ήδη κυκλοφορήσει μια ανθολογία των ποιημάτων του από το Casa de las Américas (La Habana, 1960) με επιμέλεια των Μάριο Μπενεδέτι και Χόρχε Τιμόσι (1936 − 9 Μαΐου 2011)].
Την ίδια εποχή συνεργάζεται με τον Αργεντινό μουσικό Χουάν Κάρλος Σεδρόν (Juan Carlos Tata Cedrón, Μπουένος Άιρες 1939), με τον οποίον θα κυκλοφορήσουν δίσκοι με μελοποιημένα ποιήματά του και σε λιμπρέτο του η όπερα La tripas generales (Γενικά Εντόσθια).
1963. Έχοντας εξελίξει την ποιητική του, είναι ήδη γνωστός και δημοφιλής στον λαό του Μπουένος Άιρες. Βαθύτερα επηρεασμένος από την Κουβανική Επανάσταση, παίρνει αποστάσεις από το ΚΚΑ, το οποίο διαφωνούσε με την ανάληψη της λαϊκής εξουσίας με τον ένοπλο αγώνα, αποχωρεί το 1963 και κατά τη διάρκεια της προεδρίας του υπερσυντηριτικού Γκίντο, φυλακίζεται. Διοργανώνονται πορείες αλληλεγγύης, αποφυλακίζεται και συνεχίζει τον αγώνα ενάντια στις δικτατορίες που μαστίζουν τον λαό της Αργεντινής.
1965. Το εμβληματικό Cólera Buey (Χολέρα των Βοοειδών, Αβάνα 1965), ο.π.π.
1966-73. Καθεστώς στρατιωτικής δικτατορίας με τον στρατηγό Ονγκανία. Ο Χουάν Χέλμαν εντάσσεται στις Ένοπλες Επαναστατικές Δυνάμεις (FAR –Fuerzas Armadas Revolucionarias) με γκεβαρικό και περονικό προσανατολισμό και εργάζεται σε διάφορες εφημερίδες ως σύνδεσμος του αντάρτικου, παράλληλα με το ποιητικό του έργο.
1973. Oscar Smoje (1939-, σχεδιαστής), Francisco "Paco" Urondo (Αργεντινή, 10 Ιαν. 1930 - 17 Ιουν. 1976, συγγραφέας, δημοσιογράφος, ποιητής, σεναριογράφος, πολιτικός ακτιβιστής), Aram Aharonian (δημοσιογράφος, ιδρυτής του δικτύου Telesur το 2005) και Juan Gelman (διευθυντής σύνταξης, τότε) στα γραφεία της εφημερίδας των Μοντονέρος, Noticias, υπό το φως του φαναριού (La prensa Montoneros) και (trapalanda.bn.gov.ar).
Ο Ουρόντο, τον Ιούν. του 1976, βαριά τραυματισμένος ήδη από προηγούμενη μάχη, πέφτει σε ενέδρα του στρατού· ακολουθεί καταδίωξη του αυτοκινήτου του με ανταλλαγή πυροβολισμών, κατά την οποία, και για να μη συλληφθεί, αυτοκτονεί με κυανιούχο χάπι, παρουσία της συζύγου, της κόρη τους και μιας ακόμη συντρόφου, η οποία κατάφερε να διαφύγει τραυματισμένη. Το 2011, αρκετοί αστυνομικοί καταδικάστηκαν για το θάνατό του και για το θάνατο 23
ανθρώπων ακόμη, με μεγιστη ποινή, σε πρώην διοικητές και λοχίες, τα 12 χρόνια.
1974. Οι Ένοπλες Επαναστατικές Δυνάμεις ενώνονται με τους Μοντονέρος ένα διαφορετικό αντάρτικο σώμα Καθηγητών, Διανοουμένων και Καλλιτεχνών, με περονική κατεύθυνση και ιδρυτή τον Ροδόλφο Πουιγκρός (1906-1980). Το 1975 ο Χέλμαν αναλαμβάνει εκπρόσωπος Τύπου του επαναστατικού στρατού και των Μοντονέρος. Ταξιδεύει σε αποστολές στην Ιταλία, την Γαλλία, την Νικαράγουα και την Ισπανία. Καταγγέλλει τις απάνθρωπες «εξαφανίσεις» από το παρακράτος, κατά την προεδρία της Ισαμπέλ Περόν, 1974-1976.
1976. Επιστρέφει λαθραία στην Αργεντινή. Στις 26 Αυγούστου, η αιμοσταγής στρατιωτική δικτατορία του Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα απήγαγε την κόρη του Νόρα Εύα, 19 ετών, τον γιο του Μαρσέλο Αριέλ, 20 ετών και τη νύφη του Μαρία Κλαούδια, 19 ετών, που ήταν επτά μηνών έγκυος.
Η Νόρα Εύα απελευθερώνεται μερικές μέρες αργότερα, αλλά ο αδελφός της και η σύζυγός του ήταν ανάμεσα στους 30.000 εξαφανισμένους της δικτατορίας. Μαθαίνει ότι η νύφη του έχει  μεταφερθεί στο Μοντεβιδέο, γέννησε το 1978, και το μωρό, ένα κοριτσάκι, δόθηκε για υιοθεσία στην οικογένεια ενός Ουρουγουανού αστυνομικού.
Τελικά, το 2000, ο Χέλμαν, μετά από επίμονους και επίπονους δικαστικούς αγώνες ξαναβρίσκει την εγγονή του, στα 23 της χρόνια, η οποία με τα επώνυμα των γονέων της πλέον ξεκινάει μια σταδιοδρομία ως ακτιβίστρια για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Μαρία Μακαρένα Χέλμαν και Χουάν Χέλμαν
21 Μαρτίου 2012, Τετάρτη, στην έδρα της Υπηρεσίας Πληροφοριών και Άμυνας, σε ειδική τελετή −στους παρευρισκόμενους και ο Εδουάρδο Γκαλεάνο (Μοντεβιδέο, Ουρουγουάη, 3 Σεπ. 1940 - 13 Απρ. 2015), στενός φίλος του Χέλμαν− τοποθετήθηκε μια πλάκα προς τιμήν της María Claudia García Macarena Gelman και των θυμάτων των παράνομων συλλήψεων.
Λίγο νωρίτερα, τον ίδιο μήνα, η πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης, Χοσέ Μουχίκα, με μια δημόσια πράξη στη Γενική Συνέλευση του Κοινοβουλίου αναγνώρισε την θεσμική ευθύνη της Ουρουγουανής κυβέρνησης σχετικά με τα πραγματικά περιστατικά της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αναφέρθηκαν από τον Χέλμαν. Με αυτόν τον τρόπο, συμμορφώθηκε με ένα από τα σημεία της απόφασης της Παναμερικανικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (CIDH -Comisión Interamericana de Derechos Humanos), του ΟΑΚ (οργανισμός Αμερικανικών Κρατών) και δεσμεύθηκε να αναλάβει δράση για την αποκατάσταση της βλάβης. «Το κράτος είναι υπεύθυνο για την αφαίρεση και αντικατάσταση της ταυτότητας της María Macarena Gelman Garcia Iruretagoyena, από τη γέννησή της μέχρι την πραγματική της ταυτότητα,που  προσδιορίζεται και εκφράζεται ως μια μορφή αναγκαστικής εξαφάνισης».
1979. Διαφωνώντας με ένα τμήμα των Μοντονέρος, το οποίο είχε εμπλακεί σε διαπραγματεύσεις με τον ναύαεχο Εμίλιο Μασέρα (μέλος της στρατιωτικής χούντας), στέλνει επιστολή στον Πουιγκρός, εκθέτοντας τα επιχειρήματά του, και δημοσιεύει άρθρο με την άποψή του στην εφημερίδα Le Monde. Ως εκ τούτου, κατηγορείται για προδοσία και καταδικάζεται από τους συντρόφους σε θάνατο. καταδικασμένος ταυτόχρονα και από την δικτατορία.
1980. Hechos (Έτσος –Πράξεις). Το πρώτο βιβλίο που γεννήθηκε στη εξορία, μεταξύ Μπουένος Άιρες και Ρώμης, εκφράζει τον τρόμο από τη θηριωδία της δικτατορίας.
1983. Παρά το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας, με την κυβέρνηση του Ραούλ Αλφονσίν, εμποδίζεται να επιστρέψει στη χώρα με δικαστική απόφαση.
1988. Μετά από 13 χρόνια εξορίας και ύστερα από μεγάλες κινητοποιήσεις συγγραφέων και διανοουμένων (Μάρκες, Μοράβια, Γκαλεάνο, Πας κ.ά) αίρεται η προηγούμενη δικαστική απόφαση και ο ποιητής επιστρέφει στην πατρίδα του με εγγύηση.
Στη συνέχεια όμως θα εγκατασταθεί οριστικά στο Μεξικό, με τη σύζυγό του, την αργεντινή ψυχολόγο Μάρα Λα Μαδρίδ (Mara La Madrid). Μέχρι τότε έχει ζήσει στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και για ένα διάστημα στην Κούβα.
1989.  Ο πρόεδρος Κάρλος Μένεμ, του απονέμει χάρη, μαζί με άλλα 64 πρώην μέλη ανταρτικών οργανώσεων, αλλά και με στρατιωτικούς που κατηγορήθηκαν για παραβιάσεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Χουάν Χέλμαν
3 Μαΐ. 1930, Μπουένος Άιρες, Αργεντινή - 14 Ιαν. 2014, Πόλη του Μεξικού, Μεξικό
(Φωτό, Νοέ. 2012: Juan Gelman en León. © Fotografía de José Ramón Vega, tamtampress.es)
Ο Χέλμαν απορρίπτει το μέτρο και διαμαρτύρεται:
«Με ανταλλάσσουν με τους απαγωγείς των παιδιών μου και χιλιάδων άλλων νέων που τώρα είναι τα παιδιά μου».
14 Ιανουαρίου 2014. Σε ηλικία 83 ετών πεθαίνει από επιπλοκές προλευχαιμίας στο σπίτι του στη συνοικία Condesa της πόλης του Μεξικού.
Η εγγονή του, Μαρία Μακαρένα πέταξε από την Ουρουγουάη για να παραστεί στην κηδεία.
15 Ιανουαρίου. Η Πρόεδρος της Αργεντινής, Κριστίνα Φερνάντες Κίρσνερ, κήρυξε στη χώρα τριήμερο πένθος.
*
Προσθήκη λεζάντας
Και είναι σχεδόν αδύνατο να μιλήσει κανείς για την ποίηση του Χουάν Χέλμαν χωρίς να αναφερθεί και στη ζωή του, άρρηκτα δεμένη με τη δημιουργική του δραστηριότητα, όπως φαίνεται και από το σύντομο σημείωμα που προηγήθηκε.
Με τη δύναμη, τη διαύγεια και την προοδευτικότητα των ποιημάτων του καθιερώνεται όχι μόνο σε παναμερικανική αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. Με πάνω από 30 ποιητικές συλλογές, είναι μεταφρασμένος σε πολλές γλώσσες.
*
Ο Χούλιο Κορτάσαρ θα πει:
«Το πιο αξιοθαύμαστο, ίσως, στοιχείο στην ποίησή του είναι η σχεδόν αδιανόητη τρυφεράδα του, όπου δικαιολογείται ο παροξυσμός της αμφισβήτησης και της καταγγελίας, η επίκληση τόσων πολλών σκιών, από μια φωνή που καθησυχάζει και χαλαρώνει, ένα ασίγαστο χάδι λέξεων σε άγνωστους τάφους».
*
21 Μαρτίου 2012. Φόρος τιμής στη Μαρία Μακαρένα Χέλμαν
Βραβεία (μερικά μόνο)
1987. Boris Vian
1997. Εθνικό Βραβείο Ποίησης, Αργεντινή
2000. Βραβείο της Αμερικανικής Λογοτεχνίας της Λατινικής και της Καραϊβικής, Juan Rulfo  και  Βραβείο Γκουανταλαχάρα, Μεξικό
2003. Ιβηροαμερικανικό Βραβείο Ποίησης, Ramón López Velarde και
2004.  Βραβείο Pablo Neruda
2005. Βραβείο Reina Sofía
2007. Βραβείο Cervantes
Μπάμπης Ζαφειράτος, 7 Οκτωβρίου 2017

*
Μετάφραση – Σημειώσεις – Σχέδια των Χέλμαν και Τσε – Βιογραφικό Χέλμαν
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.